Streekgerecht: Pruimenvlaai met zelfgeplukte pruimen

De overbekende vlaai bestaat al eeuwenlang in Limburg en het aangrenzende gebied in Duitsland. Niet helemaal een 19e-eeuws gebak, dus, maar dat wil niet zeggen dat er in de 19e eeuw geen vlaai werd gegeten. En omdat ik afgelopen week de kans kreeg om verse pruimen te plukken, laat ik jullie graag zien hoe ik één van mijn favoriete traditionele vlaaien maakte!

De familie van mijn oma kwam voor een deel uit het grensgebied tussen Limburg en Duitsland. Dit gebiedje, ter hoogte van Sittard, wordt in het Duits de Selfkant genoemd en is in de loop der eeuwen vaak als stukje grondgebied tussen Nederland en Duitsland heen en weer gejojood. Voor het contact tussen de mensen was de grens niet zo belangrijk, en daarom was er grotendeels één taal en cultuur. En bij die cultuur hoorde vlaai, belegd met seizoensfruit zoals kersen, kroaasjele (kruisbessen) en kwetsen (soort pruim). Yum!

In het dorp waar mijn oma opgroeide werden de vlaaien gebakken in de steenoven van het dorp. Tot en met begin 20e eeuw konden de bewoners hun zelfgemaakte vlaaien laten bakken in de steenoven van de plaatselijke bakker. Overigens werd de vlaai pas rond 1850 ook een echt bakkersproduct en verkochten bakkers sindsdien kant-en-klare vlaaien.

victoriaanse-bakker

Een vrouw bakt brood in een stenen houtoven. In de hoek liggen al broden af te koelen. Een prachtig schilderij van Helen Allingham (1848-1926). [Publiek domein].

Mijn oma kon altijd voortreffelijke vlaaien bakken. Helaas is ze afgelopen maart op 98-jarige leeftijd overleden. Gelukkig heb ik haar lang gekend en heb ik veel met haar gepraat over haar leven vroeger, haar ouders en over het leven in een klein grensdorpje dat eigenlijk tot de in de jaren 1920 niet echt zo heel veel anders was dan in de eeuw daarvoor. Ik vind het leuk dat de gewoonte om vers te koken, fruit zelf te kweken of in het wild te plukken, bakken, jam maken en fruit inmaken nog lang in mijn familie de gewoonte is gebleven. Daarnaast ben ik blij dat oma een paar jaar geleden mijn eerste zelfgemaakte kersenvlaai heeft goedgekeurd. Pfiew! Als randstadse kleindochter wilde ik natuurlijk niet met mijn vlaai door de mand vallen.

pruimen-wildplukken

Zelf pruimen wildplukken is heel leuk!

Maar goed, ik ging nu weer vlaai maken. In de stad waar ik woon is een park waar je verschillende soorten lekkers kunt plukken zoals walnoten, hazelnoten, gele mirabellen, rode mirabellen, bramen en rode bessen. Als je weet waar je moet zoeken tenminste. En de meeste mensen weten dat niet, zodat voorbijgangers raar staan te kijken wanneer wij weer eens met een groepje rond een boom verzameld staan. Soms lijkt het wel alsof wij als enige op de hoogte zijn van bepaalde fruitbomen. Jullie snappen dat ik nu niet ga vertellen waar ik woon…

pruimen

Samen hebben we wel een kilo kleine pruimen geplukt.

En zo plukten wij afgelopen week rode mirabellen. Klein, felrood en ter grootte van een cherrytomaatje. In totaal plukten we wel ruim een kilo! Al snel kwam ik op het idee om een pruimenvlaai te maken, omdat dit een van de lekkerste vlaaien uit mijn jeugd is. Echter: Verse pruimenvlaai wordt traditioneel altijd gemaakt van een soort pruim die alleen in Oost-Nederland groeit, de kwets. Deze soort is vrij droog en daarom geschikt om mee te bakken. In de Randstad kun je helaas alleen gewone, sappige pruimen vinden. Zou het daarom wel gaan lukken met deze wilde mirabellen? Ik vond deze vrucht – lekker direct van de boom gegeten – eigenlijk ook niet zo heel sappig en ergens wel wat weg hebben van de smaak van kwetsen. Tijd dus, om aan de slag te gaan!

Zelf pruimenvlaai maken

Benodigdheden:

  • Circa 500 gram pruimen (dit is het gewicht met pit)
  • 1 eetlepel zachte boter
  • 4 eetlepels volle melk
  • ½ losgeklopt ei (+ ½ ei gebruiken voor bestrijken)
  • 2 eetlepels suiker (plus extra voor bestooien)
  • snufje zout
  • 200 g bloem
  • 10 g gedroogde gist
  • Paneermeel of fijngemaakt beschuit
  • Een ingevette vlaaivorm of springvorm met een diameter van ca. 24 cm.

Aan de slag:

Als eerste controleer je of er geen kapotte, beschimmelde of aangevreten vruchten tussen je pruimen zitten. Ook vruchten met gaatjes gooi je weg: daar zou een beestje in gekropen kunnen zijn. Was de pruimen, laat ze goed uitlekken en haal de pit eruit door de pruim vanaf de steelaanzet door de lengte door midden te snijden. Met zulke kleine pruimen is het best een klusje, maar als je het samen doet is het gezellig en valt het wel mee.

pruimen ontpitten

De schaal met ontpitte pruimen.

Vlaaideeg maken is helemaal niet zo moeilijk. In dit blog kun je nalezen hoe dat moet. De platz die ik daar bak is feitelijk gemaakt van één portie vlaaideeg.

vlaai-deeg-uitrollen

Rol het deeg dun uit tot het ongeveer een euro dik is. Leg het dan voorzichtig in een ingevette vlaaivorm, of als je die niet hebt, een ingevette springvorm. Als je een springvorm gebruikt is het wel belangrijk dat je niet de hele rand bekleedt, maar slechts een centimeter of 2. Een vlaai is tenslotte plat gebak.

vlaai-deeg-in-pan

Wanneer het deeg goed in de vorm ligt, prik je er met een vork enkele gaatjes in. Daarna breng je op de bodem een dun laagje fijn paneermeel aan: dit proef je niet, maar zorgt er wel voor dat de bodem niet te vochtig wordt van het verse fruit. Je wilt tenslotte geen zompige bodem.

vlaai fruit

Daarna leg je de pruimen met het vruchtvlees naar boven dakpansgewijs op de vlaai. Ik begin aan de buitenkant en werk zo langzaam naar binnen.

pruimen-vlaai-dakpansgewijs

Zo kan de vlaai de oven in.

Wanneer de vlaai gevuld is, bestrijk je de rand met het overgebleven ei. Dan kan hij in een voorverwarmde oven van circa 175° C. (hetelucht). Bak de vlaai gaar in zo’n 25 minuten. Wanneer de vlaai aan de rand van de vorm loslaat, is hij gaar. Je kunt de vlaai het beste meteen uit de vorm halen: zorg dat de hele rand los is door er voorzichtig met een mesje langs te gaan. Als je een vlaaivorm gebruikt, moet je de vlaai met hulp van een paletmes of spatel uit wippen. Een springvorm is hierbij natuurlijk makkelijker.

vlaai-uit-oven-2

De vlaai is net uit de oven en kan uit de vorm worden gehaald.

Pruimenvlaai is van zichzelf een beetje zurig. Daarom kun je er na het bakken wat suiker over strooien, of bij het serveren een klein suikerpotje op tafel zetten. Zo kunnen je gasten zelf bepalen hoeveel suiker ze lekker vinden. Uiteraard is de vlaai ook erg lekker met wat geklopte slagroom!

pruimen-vlaai-punt

Ja, maar ik heb geen pruimenboom!

Nu vind ik het natuurlijk altijd leuk wanneer mensen geïnspireerd raken en mijn baksels proberen na te maken. Bij historische recepten en wildplukavonturen snap ik, dat dat niet altijd even gemakkelijk is. Waarom zijn die heerlijke Limburgse kwetsen nu niet gewoon in de supermarkten van de rest van Nederland verkrijgbaar?

Als alternatief kan ik echter een rabarbervlaai of een kruisbessenvlaai aanraden: deze worden op dezelfde manier gemaakt. Je legt ook dan de schoongemaakte en rauwe de stukjes rabarber / gehalveerde bessen op de vlaai. Ruim suiker is dan wel aan te bevelen. Eventueel kun je ook ontpitte verse kersen proberen, maar meestal worden kersenvlaaien met een soort gebonden kersensap opgemaakt (en dat is weer een ander verhaal). Als je kersen erg sappig zijn, kun je beter wat meer paneermeel op de bodem gebruiken.

Ambachtelijk resultaat

Toen de vlaai in de oven zat, bleek dat ik nog een flinke hoeveelheid van mijn geplukte kilo pruimen over had. Dat vond ik natuurlijk helemaal niet erg. En ook van het vlaaideeg had ik een beetje over. Van het laatstgenoemde maakte ik een kleine platz (broodje), dat bij de vlaai in de oven ging. En van de resterende pruimen maakte ik jam. Na een ochtend in de keuken had ik dus één verse vlaai, één broodje en twee potten jam. Wat een fijn resultaat! Op deze manier geniet ik het meest van het zomerseizoen. En zelf je eigen verse seizoensproducten maken is ook nog eens zeer historisch verantwoord.

pruimenvlaai maken

Een ochtend in de keuken met resultaat: 1 vlaai, 1 broodje en twee potten jam.

platz-pruimen-jam

Heerlijk: Vers witbrood met verse pruimenjam. En wat een mooie kleur is de jam geworden!

Lijkt het jou leuk om eens een vlaai proberen te maken? En zijn er bij jou thuis culinaire familietradities? Laat het hieronder weten in de comments!

Tijd voor verse muntthee en een stukje vlaai.

5 gedachten over “Streekgerecht: Pruimenvlaai met zelfgeplukte pruimen

  1. Wat ontzettend mooi en bijzonder dat je dit recept van je oma hebt overgenomen en je eerste vlaai ook door haar hebt laten goedkeuren. Het lijkt me heel bijzonder om zo’n familierecept te maken. De pruimenvlaai ziet er zó mooi uit! En al helemaal leuk dat je de pruimen zelf hebt geplukt. Ook de jam ziet er goed uit trouwens! Zo komen de pruimen wel op en kun je er lang van genieten 🙂

  2. Onze dochter is aan het bouwen en op hu grond staan verschillende pruimen en kersenbomen. We zijn deze middag gaan plukken en daarna op zoek naar een recept. Ik kwam jou recept heel toevallig tegen en het leest zo lekker dat ik besloot om het ook te proberen. De vlaai staat nu in de oven en hij ziet er zo jammie uit, bovendien ruikt de keuken zalig. Ben benieuwd naar de smaak maar dit kan niet mis gaan. Bedankt voor dit geweldig recept

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.