Het korset: van wespentaille tot zandloperfiguur

Veel mensen kennen de victoriaanse tijd als de tijd van de strakke korsetten. Je hoeft maar naar de subcultuur van victoriaanse steampunk te kijken – loop maar eens een rondje op de Elf Fantasy Fair – om te zien dat het korset daar een populair modeartikel is. Het korset wordt dan aan de buitenkant als sexy kledingstuk gedragen (waarbij blijkt dat het een kunst is om voor jezelf de juiste maat korset uit te kiezen). Natuurlijk kennen we het korset ook als onderdeel van luxe lingeriesetjes. Het kledingstuk wordt als sensueel beschouwd omdat het oorspronkelijk een deel van de onderkleding was.

Uit victoriaanse tijdschriften blijkt dat het korset en de daarbij horende slanke taille een veelbesproken onderwerp was. Vóór 1860 was het korset meestal een strak zittend – maar niet te knellend – deel van de ondermode, dat het mogelijk maakte dat jurken perfect om het lichaam vielen. Eigenlijk was het gewoon sterk corrigerend ondergoed. Het korset hielp tegelijkertijd met het dragen van wel 16 kilo aan kleding.

victoriaans-korset

Een korset voor meisjes tussen de 16 en 18 jaar op een reclameuiting van Au Bon Marché van na 1860. Er werd van de meisjes een onmogelijke taille verwacht. Afbeelding via Wikimedia Commons.

Na 1860 werd de zeer smalle taille een modedoel op zich. Meisjes en vrouwen troefden elkaar af in het steeds strakker kunnen dragen van het korset. Na een tijdje past het lichaam zich namelijk aan en kan het korset steeds strakker getrokken worden.

Historica Ruth Goodman vertelt in haar boek dat meisjes op de kostschool elkaar aanmoedigden om zichzelf zo strak mogelijk in te snoeren. Ze meldt zelfs een geval waar een meisje op haar vijftiende naar een prestigieuze school ging met een taille van 58 cm en daar twee jaar later vertrok met een taille van 33 cm. Ook deden sommige meiden aan wat we nu de ‘choking game’ noemen. Waarschijnlijk zonder precies te weten wat ze deden, maar toch… Yikes!

ribbenkast-korset

Het langdurig dragen van een te strak korset had medische gevolgen. De organen werden in de ribbenkast samengedrukt. Deze waarschuwende afbeelding spreekt van een ‘misvorming’. In: Common Sense Clothing, 1869.

In principe werd het dragen van een korset niet als ongezond gezien. Sterker nog, men was van mening dat het vrouwelijk lichaam en haar ingewanden steun nodig hadden. Het ironische gevolg was echter dat je van het dragen van een korset slappe rugpieren kreeg, zodat zelfstandig rechtop zitten moeilijk kon worden! Ook kon het nastreven van een te slanke taille resulteren in slechte doorbloeding (= rode neus, en dat vond men echt heel lelijk), oppervlakkig ademhalen (= flauwvallen), verdrukking van organen als de lever en problemen bij zwangerschappen. Toch gingen sommige dames zo ver dat zij een wespentaille kregen van 35 centimeter. In de tijdschriften van toen werd dit echter sterk afgeraden [voor het gemak zet ik de maten er afgerond in cm bij]:

“If you lace tightly, nothing can save you from acquiring high shoulders, abnormally large hips, varicose veins in your legs, and a red nose. Surely such penalties, to say nothing of heart disease, spinal curvature, and worse, are sufficiently dreadful to deter either maids or matrons from unduly compressing their waists? No adult woman’s waist ought to measure less in circumference than [61 cm] at the smallest, and even this is permissible to slender figures only. The rule of beauty is that the waist should be twice the size of the throat. Therefore, if the throat measure [31,75 cm], round the waist should measure [63.5 cm]. The celebrated statue know as the ‘Venus de Medici,’ the acknowledged type of beauty and grace, has a waist of [68,5 cm], the height of the figure being only [157,5 cm].” 

venus-de-medici

De Venus de Medici weerspiegelt een klassiek schoonheidsideaal. Hoewel dit ideaal dus ook in de victoriaanse tijd werd gepropageerd, vroeg de populaire mode toch om een nóg slankere taille, die voor de meeste vrouwen onhaalbaar was. De tijden zijn dus nog niet echt veranderd. Afbeelding door Wai Laam Lo (eigen werk) via Wikimedia Commons.

Hoewel het beeld van de Venus de Medici vaker werd aangehaald als ideaal, waren toch veel meisjes en vrouwen bezorgd over hun taille. De mode schreef namelijk een dunner ideaal voor. Wat dat betreft is er nog niet veel veranderd in de damesmode. Zo schreven ook vele jongedames hun bezorgde brieven naar de Girl’s Own Paper. Zij kregen het volgende antwoord:

“[To] Polly and Others.—The measurements of a classic figure, as given on authority, are: height, [164 cm]; bust, [81 cm]; waist, [61 cm]; [23 cm] from under the arm to the waist, with long arms and neck. The proportions of a larger and more stately woman or girl would be: height, [tussen de 165-180 cm]; bust, [91,5 cm]; waist [67,5 cm]; hips [88 cm]; […] “Polly” will see that no arrangements are made by judges of true beauty and its lines for waists of [35 or 38 cm]. They are simply deformities.”

Aangemoedigd door deze cijfers ben ik mezelf eens gaan meten. Ik hoor jullie al roepen: Niet doen! Maar dat is natuurlijk aan vrouwelijke dovemansoren gericht. Het vonnis was als volgt:

Gelukkig kan ik melden dat ik geen last heb van bovengenoemde “deformities.” Dat is alvast wat. Met mijn 1.70 m heb ik een taille van 70 cm, dus wat dat betreft zou ik bijna in een victoriaans korset passen. Daarnaast heb ik volgens het grote alwetende internet eerder een banaanfiguur dan een zandloperfiguur, wat betekent dat ik naar victoriaanse maten hier en daar wat aan opvulling zou moeten doen. Gelukkig ben ik best tevreden met mijn hedendaagse zelf. (Tot mijn verbazing bleek trouwens mijn nek-taille verhouding te kloppen. Ik dacht, dat dat een fabeltje was.)

foto-korset-actrice

Zangeres-actrice Polaire (1874-1939) was één van de laatste beroemdheden die pronkten met hun wespentaille. Ook in haar tijd werd flink gediscussieerd over de vraag of zo’n extreme taille nu wel zo mooi was. Deze foto is van rond 1900. Afbeelding via Wikimedia Commons. Noot 4 april 2020: Een lezeres wist mij onder dit artikel te melden dat de foto geretoucheerd is! Polaire had dus wel een bijzonder slanke taille, maar niet zo erg als deze foto doet geloven.

Terug naar het verleden. Uiteindelijk kwam er heel langzaam een dress reform op gang. Daarbij werd nog steeds uitgegaan van een slanke taille en een korset, maar dan niet meer ’te strak’. Ze bedoelden daar het later vaak aangehaalde zandloperfiguur van 90-60-90 mee. Het moest mogelijk zijn om in het korset “alles te doen wat mannen en jongens ook kunnen”, zoals bijvoorbeeld sporten en fietsen. Gezondheid werd belangijker dan een extreem dunne taille. Toch zou het nog tot 1910 duren voordat het korset eindelijk haar grip op de damesmode verloor.

Tijd voor thee met een stuk brownie. Ha!


Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Ruth Goodman, How to be a victorian, (2013), p. 63-73.
Girls Own Paper (23-10-1886), bij www.gutenberg.org .
Girls Own Paper (15-10-1898), bij www.gutenberg.org .

11 gedachten over “Het korset: van wespentaille tot zandloperfiguur

  1. Leuk geschreven! Gelukkig doen we niet meer aan deze idioterie… Een korset kan mooi zijn, maar binnen de perken. Misschien dat ik mij ook eens ga meten, ben benieuwd… 😉

  2. Toen ik bezig was met het trouwjurken passen, heb ik gemerkt wat een korset met je kan doen. En die was dan nog niet zo extreem aangespannen. Het werd al snel heel benauwd en ongemakkelijk! Ik heb het toch maar wijselijk zo gelaten, haha.

    • Ik moet zeggen dat ik het bij mijn trouwjurk wel handig vond. Zo zit je tenminste de hele dag rechtop, ookal ben je een beetje moe, hihi. Maar dankzij het korset ik kon niet mijn hele diner op, helaas. 😉

  3. Wacht… die foto van Polaire is écht?! Ik schrik me rot, dat kan toch niet werkelijk zo dun worden? Ik vind het niet mooi hoor, haha. Gelukkig is dat niet meer de mode meer.

    • Ja echt, erg hè. Ik moest er ook even aan wennen, maar het was echt zo. Natuurlijk heeft ze ook wel haar ‘schoudervullingen’ zo aangepast, dat ze haar zandloperfiguur nog meer accentueerde. Ik vraag me trouwens af, of ze misschien niet haar onderste ribben heeft laten weghalen, dat gebeurde nog wel eens. *ieks*

  4. Nog steeds zijn er mensen die corsetten dragen met de bedoeling het creëren van een onmogelijke taille, natuurlijk. Maar ik ben dus gek op corsetten. Ik heb er 11 stuks met stalen baleinen. Strak aangetrokken zitten ze heerlijk, maar je moet er niet de slappe lach mee krijgen of uit eten gaan. De corset in een trouwjurk zitten vaak zelfs stukken losser, omdat er vaak plastic baleinen in zitten. Maar die stalen voel je wel. En… je voelt je op en top vrouwelijk. Nog niet eens alleen om de taille, eigenlijk. Maar omdat ze je dwingen om rechtop te lopen en te zitten. En dat maakt je erg elegant. Ik draag ze altijd naar de EFF (tegenwoordig Elfia natuurlijk) en het Castlefest. Maar draag ze ook wel eens gewoon als een dagje erop uit ga, hoor. Of een feestje heb. Naar de laatste Elfia droeg ik er nog één. Toen was ik net een paar weekjes zwanger. Nu zit het er voorlopig niet in, natuurlijk.

    • Wat leuk om te horen dat jij graag korsetten draagt. Zo hoor ik eens uit de eerste hand hoe het is om zowel korsetten met stalen baleinen als plastic baleinen te dragen. Wist je dat Charlotte Brontë altijd zeer strakke korsetten met stalen baleinen droeg? (Er waren ook zachtere met walvisbaleinen beschikbaar.)

      Aan de ene kant lijkt het me oncomfortabel zitten, maar aan de andere kant is het makkelijk om zo – in ieder geval voor het oog – een mooi recht postuur te hebben. Zou het ooit weer echt in de mainstream (onder)mode komen? Of zou men dat niet geëmancipeerd vinden?

      Leuk dat je ook regelmatig naar de EFF gaat, ik ben er ook een aantal keer geweest.

  5. Leuke blog, maar nog even een opmerking over de wespentaille van Polaire. Deze foto is duidelijk geretoucheerd. Mijn Oma werkte bij een fotograaf en vertelde dat het heel gewoon was om fotonegatieven danig te bewerken, dat was in de jaren 1918-1930. Als je let op wazige stukjes, kun je zien dat daar mee gerommeld is. Die taille is wel erg wazig!

    • Hi Isa, welkom op mijn blog! Goed dat je het zegt van het retoucheren, en leuk dat je dit zo over je oma weet te vertellen!

      Ik heb toevallig onlangs pas vernomen dat retoucheren in die tijd al zo wijdverbreid was, dus ik moet het inderdaad in het artikel aanpassen. Wel fijn om te weten dat Polaire toch niet zo’n ongezond dunne taille had…;-)

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.