Afgelopen dinsdag ging ik op een spontaan uitje. Namelijk naar de tentoonstelling Alma-Tadema in het Fries Museum. Lourens Alma-Tadema (1836-1912) was één van de belangrijkste schilders van de 19e eeuw. Grote faam verwierf hij in Groot-Brittannië, maar oorspronkelijk kwam hij uit Friesland. Vandaar dat het Fries Museum de primeur heeft van een bijzondere tentoonstelling, die na Leeuwarden ook Wenen en Londen aandoet. Dat moest ik zien!
Eerlijk gezegd had ik tot voor kort nog nooit van Lourens Alma-Tadema gehoord. Ik wist dat ik romantische en realistische schilderkunst uit de 19e eeuw mooi vond, maar kende geen namen. Pas na de toevallige ontdekking van een verloren gewaand schilderij in Engeland, afgelopen september in het programma Antiques Roadshow (BBC), kwam ik wat meer over hem te weten. Deze tentoonstelling komt dus voor mij op het juiste moment.
Het Fries Museum heeft echt werk gemaakt van deze expositie. Ze hebben maar liefst 80 doeken bij elkaar gebracht, waarvan vele uit Engeland. Ik kan ze natuurlijk niet allemaal beschrijven, maar ik was zeer onder de indruk van zijn enorm realistische schilderkunst en de prachtige kleuren. Verder was het leuk om meer te weten te komen over het persoonlijke leven van de schilder, die zijn huis en gezinsleden ook liet figureren in zijn kunst.
De expositie is grotendeels chronologisch opgebouwd, en begint dus bij zijn jeugd in Friesland en zijn vertrek naar de kunstacademie in Antwerpen. Opvallend waren vooral een zelfverzekerd zelfportret van de schilder op 16-jarige leeftijd en mooie verbeeldingen van zijn moeder en broer en zussen. De eerste tijd in Brussel vond ik thematisch niet zo heel interessant (veel middeleeuwse heldensagen), maar vooral het gebruik van een prachtige rode kleur op veel van zijn doeken vond ik dan wel weer mooi.
Pas na Alma-Tadema’s huwelijksreis naar Italië met zijn vrouw Pauline in 1863 kwam de voorkeur voor Romeinse onderwerpen op, waarmee hij zo beroemd geworden is. Commercieel gezien was dit ook handig, want door de toenmalige opgravingen in Pompeï sloot hij met zijn thema’s precies aan bij de victoriaanse hang naar alles wat Romeins was.
Een leuk inkijkje in zijn 19e-eeuwse wereld geeft een schilderij van zijn zwangere vrouw, dochtertje en schoonmoeder, zittend in zijn atelier. Op de achtergrond zie je foto’s van de werken die hij verkocht heeft. Door zijn werken dus via de nieuwe uitvinding van fotografie als reclame te gebruiken, wist Alma-Tadema zijn klantenkring te vergroten. Ook verkocht hij reproducties: etsen, gravures, litho’s en foto’s. Naast kunstenaar was hij dus ook een slim zakenman.
Als zijn schilderijen iets over hem zeggen, dan was hij echt een gezinsmens. Toen zijn Pauline in 1869 overleed en hem met dochters Laurence en Anna achterliet, was hij dan ook gebroken. Hij schilderde een tijdje niet. Tot hij in 1870 verliefd werd op de 16 jaar jongere Laura. Hij ging haar schilderles geven en binnen een jaar waren ze getrouwd. Samen schilderden ze veel, en ook de dochters van Alma-Tadema bleken creatief. Alma-Tadema gaf aan het victoriaanse gezinsideaal een hele artistieke draai. Zijn vrouw en dochters poseren in vele werken, en Laura en Anna hadden zelf ook schildertalent. Dit is ook in de tentoonstelling te zien.
Een heel aandoenlijk kunstwerk is te zien op een van de tentoongestelde spullen, die uit de inboedel van de familie Alma-Tadema komen. Boven een spiegel zijn in een miniatuur de gezichten van Lourens, zijn twee dochters en zijn neef Pieter te zien. Wanneer Laura dan in de spiegel keek, maakte zij het gezinsportret compleet. Hoe romantisch!
Uiteindelijk werd Alma-Tadema een gelauwerd schilder, en kon hij zeer goed rondkomen. Zo kocht hij een villa in Londen met 66 (!) kamers die hij met allerlei kunstzinnige, bijzondere en historische meubels en stoffen vulde. Zijn huis werd echt een uitheems paradijs. Elke twee weken hielden hij en zijn vrouw soiree’s met kunstenaars, muzikanten en andere artistieke lui. Ook media kwamen verslag doen van zijn extravagante woning. Zoals Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift, dat in 1891 schreef:
“In St. Johns Wood, het groene villadistrict van noordwest Londen, blinkt boven het geboomte een verguld palet. Het is de windwijzer van het huis Tadema. Een Romeinsch poortje, waarin op de friezen van elke zijkolom de letters A en T dooreen zijn gestrengeld , geeft toegang tot een met tegels bevloerde open galerij, aan beide kanten vol bloemen. Rechts, in een stukje tuin, klatert een fontein en terzijde van het huis, gaat linksaf een pad naar den grooten tuin. De portico buigt zich rechtsom en leidt naar een tweede deur met een grooten glimmenden klopper, een satyrkop met wijden mond. […] De deur gaat geruischloos open en een mooi, slank dienstmeisje in ’t zwart, met een Romeinsch profiel en los naar de hoogte gebonden haar, doet open en geleidt den bezoeker door een kleine voorhal langs eene verzameling parapluies, groot genoeg om geheel Belgravia (een der rijkelui’s wijken rondom Hyde Park) te beschutten, vervolgens door een serre vol hooge planten, een marmeren trapje op naar een kleine wachtzaal waarvan de muren versierd zijn met hooge, smalle schilderijen, geschenken van vrienden, en de vloer belegd is met een prachtig beestevel. Links zijn de huiskamers en het studeervertrek van mevrouw Tadema; rechts leidt een marmeren trap naar het studio van Alma Tadema. […]
Het is onmogelijk te zeggen, in welken stijl het Tadema-huis gebouwd is. Het herinnert aan het oude Rome en toch is het nieuwerwetsch. Het is een stijl op zichzelf, dien men Tadema-Romeinsch zou kunnen noemen, een bouwtrant met beslist karakteristieke eigenschappen. Het is de stijl van een optimist die het leven en de zon zoekt en liefheeft. Alles staat in het volle licht, elk hoekje mag gezien worden. […]
Hier en daar zijn gezellige hoekjes met lage stroo-stoelen tusschen draperieën, ingericht voor een babbelpartijtje en een kopje afternoon tea.”
Ondanks dat Alma-Tadema’s hoofdthema de klassieke oudheid was, komt zijn privéleven dus flink naar voren in zijn werk. En zeker in zijn latere schilderijen vermengt hij ook zijn moderne 19e eeuw met de klassieke oudheid. Zoals in een schilderij met Romeinse scène, waar op de achtergrond zijn eigen huis te zien is. Of, één van mijn favorieten: Een schilderij van zijn zus Artje, die poseert als Romeinse dame, terwijl achter haar een bank met victoriaans bloemmotief staat. Of wat dacht je van een portret van een ander gezinslid in klassieke setting, terwijl achter haar een behang van William Morris te zien is? Deze versmelting van klassiek en victoriaans vond ik één van de leukste dingen om te zien.
En dan… in de laatste zaal hingen zijn meest bekende topstukken. Zoals die van de keizer en de overdaad aan bloemblaadjes (niet zo’n vrolijk verhaal, blijkt) en de dames die verlangend naar beneden kijken naar de thuiskomst van hun oorlogsvlot (de tentoonstellingsfoto). Heel bijzonder om deze stukken in het echt te zien! En ook: het schilderij dat ontdekt werd bij Antiques Roadshow. Ik heb er nog maar even extra naar gekeken.
De werken van Alma-Tadema zijn realistisch, romantisch en overdadig tegelijk. Ik vond het prachtig! Typische plaatjes met mooie dames op een Romeinse bank, kleurige bloemen, prachtige stoffen en een helderblauwe Middellandse Zee. Ik denk dat deze idylle veel mensen aanspreekt.
Sterker nog, dat weet ik wel zeker. Het was namelijk ontzettend druk in het museum. Toen ik aankwam moest ik een half uur in de rij staan om binnen te komen. En nee, dat lag niet aan de herfstvakantie, want de meeste bezoekers waren rond de 50 of 60 jaar oud. Toch was mijn bezoek (waarvoor ik ook nog eens ruim 5 uur in de trein moest zitten), zeer de moeite waard. De schilderijen zijn zo bijzonder dat je voor lief neemt dat je om andere mensen heen moet cirkelen.
Wil jij ook naar de tentoonstelling gaan? Tot en met 7 februari 2017 is ze te zien in het Fries Museum. Tip: Koop wel van tevoren een e-ticket, dan kun je de grote rij vermijden! Het museum ligt op loopafstand van het centraal station in Leeuwarden en is geopend van dinsdag tot en met zondag tussen 11:00 en 17:00 uur.
Leuke leestip: Het verslag over Alma-Tadema dat Elsevier maakte. En een overzicht van zijn schilderijen vind je hier.
It’s tea o’clock. Ik ga voor lavendel-maté vandaag.