Film-review: Victoria & Abdul

Als iemand onze herinnering aan de victoriaanse tijd bepaalt, dan is het uiteraard koningin Victoria. Maar alleen de echte geschiedenisfreaks en fervente biografielezers hebben van deze mysterieuze man gehoord: Abdul Karim. Hij was een Indiase bediende van Koningin Victoria, die in haar laatste jaren een hechte vriend werd. Na een spraakmakende biografie is er nu eindelijk een film over deze vriendschap, met Judi Dench en Ali Fazal in de titelrollen. En afgelopen dinsdag ging ik naar de voorpremière in Rotterdam.

Voor Victoria & Abdul kroop de befaamde actrice Judi Dench voor de tweede keer in de huid van Koningin Victoria. De eerste keer was in 1997, toen zij de koninklijke weduwe op middelbare leeftijd speelde. In de film Mrs. Brown ging het om de intieme en felbekritiseerde vriendschap met haar Schotse bediende, John Brown.

victoria-abdul-filmposter

Filmposter van Victoria & Abdul. © Universal Pictures International / Focus Features 2017.

Nu, 20 jaar later, zien we de onnavolgbare Dench terug als Victoria in de laatste tien jaar van haar leven. De koningin is niet alleen ouder, maar ook humeuriger en koppiger geworden. Ter gelegenheid van haar Golden Jubilee in 1887 wil Victoria, aangezien ze inmiddels Keizerin van India is, een aantal Indiase tafelbedienden hebben. En één van hen wordt – via een bizar selectieproces – de 24-jarige Abdul Karim, die zich geen groter avontuur kan voorstellen dan het ontmoeten van de Britse monarch in het verre Engeland.

De film begint – heel charmant – eens niet met Hare Majesteit zelf, maar met Abdul in India. We zien hem in zijn bescheiden baantje als klerk in de gevangenis van Agra, op de drukke markt en – uiteindelijk – op weg met de boot naar Engeland. Een van de visuele hoogtepunt van de film is dan ook de haven van Bombay in zijn victoriaanse gloriedagen.

Dan verschuift het beeld naar het paleis in Engeland. De oude, kwetsbare koningin wordt geholpen met uit bed komen en aankleden. Deze overduidelijke kwetsbaarheid is in het begin misschien even schrikken, maar de andere ouderdomsgebreken van de vorstin worden met meer humor – bijna slapstick-achtig – in beeld gebracht. Victoria is een oude vrouw die morst bij het eten, in slaap valt aan het hoofd van de tafel, en zich absoluut niet bekommert om tafelmanieren. Het is duidelijk dat zij alles kan maken, en al lang, héél lang aan de macht is. And it’s lonely at the top.

victoria-and-abdul-review

Filmstill uit Victoria & Abdul. © Universal Pictures International / Focus Features 2017.

En daar is plotseling Abdul: Door iedereen bedoeld als zuiver decoratieve, exotische bediende lapt hij in zijn onschuld alle regels aan zijn laars en probeert oogcontact te krijgen met zijn vorstin. Deze ondeugende poging tot nabijheid doet Victoria opleven uit de sleur van het strenge hofprotocol. Eindelijk eens iemand die háár ziet!

De 24-jarige Indiër en het 68-jarige hoofd van het Britse Rijk blijken een verrassend goede combinatie. Abdul is net een jonge hond: vrolijk, spontaan, naïef, liefdevol en warm. Voor Victoria brengt hij weer leven in de brouwerij, en hij weet haar in haar eenzame bestaan op te vrolijken. Doordat zij beiden van het protocol afstappen, kan er een warme vriendschap ontstaan. Hoewel er van echte gelijkwaardigheid natuurlijk geen sprake kan zijn.

Ik heb deze nieuwe en fraaie verfilming van het leven van mijn favoriete royal met plezier zitten kijken. De mooiste scènes van de film zijn die waarin de toenadering tussen Victoria en Abdul zo aandoenlijk naar voren komt,  zoals bij hun gezamelijke wandelingen en hun gesprekken over India. Grappig en ontroerend tegelijk is hun verblijf in Schotland. Zo maakte Victoria’s dictatoriale drang om vast te houden aan ‘spontane’ theepartijtjes in de totaal verregende Schotse Hooglanden me echt ongelofelijk aan het lachen!

victoria-and-abdul-review

Filmstill uit Victoria & Abdul. © Universal Pictures International / Focus Features 2017.

Maar tegelijkertijd is er dan ook het schrille contrast met de eenzaamheid, die zij als hoofd van een gigantische hofhuishouding ervaart. Omdat Victoria zich telkens omringd voelt door mensen die niet echt om haar geven, trekt ze zich voor een nacht terug in de afgelegen cottage Glas-allt-Shiel. Samen met Abdul. Deze emotionele scène vond ik heel ontroerend.

Helaas is er in de rest van de film weinig meer van deze diepgaande gevoelens te zien. Ik had het mooi gevonden als de film wat meer geïnvesteerd had in een diepgaander beeld van de vriendschapsband tussen de twee tegenpolen.

Victoria & Abdul bestaat eigenlijk uit twee delen. Het eerste deel is vooral komisch, draait om de band tussen Victoria en Abdul en eindigt met hun samenzijn in Schotland. Het tweede deel wordt ingeleid met het verlof van Abdul, die na een jaar in India terugkeert met zijn vrouw en schoonmoeder. Bij terugkomst lijkt hij zich plotseling meer bewust van zijn bevoorrechte positie, en kan hij enige arrogantie niet verbergen. Vanaf dat moment in de film ligt de nadruk meer op het conflict met de hofhouding, en niet meer op de vriendschap tussen Victoria en Abdul. Dit vond ik zelf jammer, want ik had graag een subtielere mix tussen beide thema’s gezien.

victoria-abdul-bertie

Filmstill uit Victoria & Abdul. © Universal Pictures International / Focus Features 2017.

Dat de Koninklijke familie en de hofhouding de nieuwkomer liever zien gaan dan komen is overduidelijk. De van oorsprong onbeduidende Indiër krijgt immers een belangrijke en felbegeerde functie aan de zijde van Victoria. Al snel is hij geen bediende meer, maar benoemt zij hem tot haar klerk en leermeester: een Munshi, een vage functie aan het hof die van alles kan betekenen, en dus de prominenten aan het hof behoorlijk nerveus maakt.

Van hem leert Victoria Urdu, de taal die in India door de moslimbevolking wordt geschreven en gesproken. Dat een commoner zoveel privileges krijgt, zet bij de hofhouding al kwaad bloed. Maar dat een buitenlander met een donkere huidskleur een plekje verovert naast de koningin van het machtigste rijk ter wereld, dat kon men in het Engeland van eind 19e eeuw al helemaal niet aan. De gemoederen lopen dan ook hoog op bij de onhebbelijke kroonprins Bertie (een opvallend serieuze glansrol voor komiek Eddie Izzard), privésecretaris Sir Henry Ponsonby en hofdokter Reid. Hoe weet Victoria zichzelf en Abdul langs dit politieke mijnenveld te manoeuvreren?

In de film wordt een periode van bijna 15 jaar samengeperst. De scriptschrijvers hebben dan ook hun best gedaan om belangrijke gebeurtenissen aan te spreken, maar hierdoor spelen sommige episodes zich wat onrealistisch snel achter elkaar af. Ook worden soms wat zaken expres omgedraaid om zo de verschillende verstandhoudingen beter uit te kunnen leggen. De film begint dan ook veelbetekenend met de woorden: “Based on true events…mostly…” .

Hoewel het soms begrijpelijke keuzes zijn om het verhaal voor een modern publiek toegankelijk te maken, vind ik het niet zo’n hele gelukkige keuze. Zeker omdat kolonialisme en racisme nog steeds pijnpunten zijn in de Britse samenleving, zou een historisch accurater verhaal misschien passender zijn geweest. Daarnaast is het echter wel zo, dat de Britse Koninklijke familie veel oorspronkelijk materiaal heeft laten vernietigen, en dat we dus ook veel dingen niet in kunnen vullen.

Judi Dench zet de kwetsbaarheid en de eigengereidheid van de bejaarde koningin zeer goed neer. Het is absoluut geloofwaardig dat deze kleine vrouw een hele hofhouding angst aan kon jagen. In één ding lijkt ze echter niet op Victoria, en dat is haar omvang. Victoria was aan het einde van haar leven zeer obees en kon daardoor niet meer goed bewegen. Er wordt wel geprobeerd om uitdrukking te geven aan dit gebrek, door het Dench in de film te laten uitspreken. Maar bevreemdend is het wel om een nogal slank personage zichzelf als obees te laten omschrijven. Je zou zelfs kunnen zeggen: geforceerd. In dit geval is de tekst dus wel historisch correct, maar wordt de vierde wand op een vreemde manier doorbroken.

koningin-victoria-abdul-karim

De echte Koningin Victoria en Abdul Karim in 1893 [publiek domein].

Ik ging deze film kijken met in het achterhoofd het idee dat dit ‘het vervolg’ op de film Mrs. Brown zou zijn. Maar de eerlijkheid gebied te zeggen dat als Judi Dench er niet ingespeeld had, ik het als twee losse filmprojecten zou hebben gezien. Victoria & Abdul is in ieder geval geen spirituele opvolger van Mrs. Brown; daarvoor mist het te veel de diepgang en emotie.

Ook is het wel duidelijk (en interessant) dat de relatie tussen John Brown en de koningin heel anders was dan die met Abdul enkele jaren later. Minder intiem, maar daarmee niet minder waardevol. Abdul Karim heeft de oude vorstin in haar laatste jaren een trouwe vriendschap geschonken, die zij zich gezien haar positie eigenlijk niet meer kon veroorloven. Uit rancune hebben veel hoogstaande mensen geprobeerd om de Indiër in de vergetelheid te doen raken. Dat is ze – zeker door deze mooie film – definitief niet gelukt.

Victoria & Abdul (112 minuten) draait vanaf vandaag in veel Nederlandse bioscopen. Bekijk de  trailer en bioscoopagenda hier.

Het is weer tijd voor thee. Ik neem een kopje sterremunt.

9 gedachten over “Film-review: Victoria & Abdul

  1. Wat een fijne uitgebreide review en het is ook leuk om een recensie te lezen vanuit jouw kennis over de Victoriaanse tijd. Het klinkt als een prachtige film met een mooi verhaal. Ook de beelden die je in je artikel laat zien of omschrijft, spreken me zeker aan. Mocht ik binnenkort weer naar de bioscoop gaan, dan ga ik deze film zeker overwegen 🙂 Ik moest wel lachen om je opmerking over de omvang van de actrice trouwens. Het doet inderdaad wat vreemd aan zo. Je zou toch denken dat er bij een miljoenenfilm ook wel geld over is voor een ‘dikmaakpak’ 😉

    • Leuk dat de film je ook aanspreekt! Ik heb er zelf erg van genoten.
      Ik denk dat ze Judi Dench al wat dikker hebben gemaakt met grime en kledij, zo veel als nog geloofwaardig was. Ze is tenslotte zelf heel slank. De kostuums die ze draagt zijn trouwens allemaal heel mooi!

    • Bijzonder dat je in India geweest bent, ik kan me voorstellen dat je je daardoor extra voor de Indiase kant van het verhaal interesseert. Op FB gaf iemand de tip voor de film ‘Viceroy’s House’ (2017), over de dagen rond de onafhankelijkheid van India in 1947. Dat lijkt me ook een interessante film, misschien ook wat voor jou?

      Overigens was ik voor deze voorpremiere niet exclusief uitgenodigd, ik ben gewoon zelf gegaan. Was wel leuk geweest, natuurlijk. 😉

    • Ja, dat zeker! Of natuurlijk als film in de volledige lengte in één keer uitgezonden.

      Ik probeer altijd in de gaten te houden of er nog ‘victoriaanse’ films op tv komen, en dan probeer ik het op de My inner Victorian-Facebookpagina te melden.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.