Erop uit: Op zoek naar de 19e eeuw in Amsterdam

Op een van de zonnige dagen die vorige week rijk was, togen Mr. W. en ik naar Amsterdam. We genoten uiteraard van de zonovergoten grachten. Maar bovenal waren we naar de hoofdstad gekomen om twee tentoonstellingen met een 19e-eeuws thema te bewonderen. Zowel het Paleis op de Dam als het Rijksmuseum hadden een paar mooie victoriaanse verrassingen in petto, waar ik jullie graag over vertel.

Amsterdam is op zichzelf natuurlijk al een stad met veel mooie laat-19e-eeuwse bouwwerken. Denk bijvoorbeeld aan het Centraal Station, het Victoria Hotel, het voormalige hoofdpostkantoor (nu winkelcentrum Magna Plaza), of het gebouw van het Rijksmuseum. Maar ook aan de binnenkant – bijvoorbeeld van het Paleis op de Dam, uit de Gouden Eeuw – is er een heleboel moois te zien uit onze favoriete eeuw.

victoriaans-amsterdam-hotel-victoria

Hotel Victoria is echt een eye-catcher als je vanaf Amsterdam Centraal de stad inloopt. Foto © My inner Victorian.

victoriaans-amsterdam-paleis-dam-fotochrom

Paleis op de Dam in Amsterdam, een prachtige fotochrom uit de periode 1890-1900. Uitgegeven door de firma Photoglob AG in Zürich, Zwitserland [Publiek domein]. Leuk hè, die paardentram!

Koninklijke serviezen en vertrekken in het Paleis op de Dam

In het Paleis op de Dam kun je nog tot en met 10 maart twee prachtige 19e-eeuwse serviezen bewonderen. Het oudste daarvan is het zogenaamde Guriev-servies, dat Anna Paulowna meekreeg als bruidsschat toen zij in 1816 trouwde met onze kroonprins Willem. Daarnaast was er het zogenaamde Engels plateau te zien, de koninklijke dinerset van verguld zilveren tafelstukken en bestek in wel 252 delen, dat Willem II in de jaren na zijn aantreden in 1840 liet vervaardigen door John Samuel Hunt. Deze Engelse zilversmid was toen al beroemd als hofleverancier van Victoria.

victoriaans-amsterdam-paleis-dam-guriev-servies-borden

Een paar serviesstukken van het Guriev-servies van Anna Paulowna. Er staan verschillende allegorische motieven op. Foto © My inner Victorian.

Aangezien ik een liefhebber ben van alles wat met eten en dineren in de 19e eeuw te maken heeft, ging ik met veel interesse kijken in ons Paleis op de Dam. Mijn eerste indruk was dat de serviesstukken er wat verloren bij stonden in vitrines. Maar toen we de troon- of schepenzaal binnenkwamen, viel mijn oog op een prachtig gedekte tafel. Wow, wat een sierlijke pronkstukken en andere serviesdelen stonden er op tafel! Ik kon me helemaal voorstellen dat er aan zo’n mooie tafel ooit allemaal hooggeplaatste gasten hadden plaatsgenomen.

victoriaans-amsterdam-paleis-dam-guriev-servies-dineren

Prachtige tafelstukken van Willem II’s ‘Engels Plateau’, gemaakt van verguld zilver. Foto © My inner Victorian.

Uiteraard nam ik de tijd om alle servies en bestek eens goed te bekijken. Het viel me op dat ik het bestek zo groot vond: Het leek wel opschep-bestek! Heeft iemand dat al eens gezien bij oude tafelsets? Of is mijn bestek thuis zo klein? Nog een klein detail: Volgens mij was de tafel niet gedekt volgens de in de tijd van Willem II geldende mode – ‘à la Française’ -, maar eerder op onze moderne manier – ‘à la Russe’. Voor een volledig gedekte tafel à la Française was vermoedelijk geen plek.

Zo zag het er vast ongeveer uit als je aan tafel mocht aanschuiven bij Willem II. Mijn observatie: Wat een een groot bestek! Foto © My inner Victorian.

De serviezen waren dus voor mij een reden om speciaal naar deze tentoonstelling te gaan, maar ook de vaste collectie biedt veel moois voor liefhebbers van de 19e eeuw. Het paleis heeft dankzij de komst van Koning Lodewijk Napoleon in 1808 de grootste collectie Empire-meubelen buiten Frankrijk! Erg mooi om te zien zijn daarom de verschillende meubels uit de slaapkamers en woonkamers van de eerste Nederlandse koning en zijn vrouw Hortense.

victoriaans-amsterdam-paleis-dam-interieur-kamer-commons

De zitkamer van het Engels kwartier op het Koninklijk Paleis in Amsterdam. Foto door: C messier [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)] in 2016. Bron: Wikimedia Commons.

En veel interieurstukken had het eerste koninklijk echtpaar nodig, want Lodewijk en Hortense konden elkaar niet luchten of zien. Ze hadden dus ieder een eigen set appartementen, die Hortense welgeteld één maand bewoonde, voordat ze weer naar Parijs terugging. Zonde, maar voor ons nog wel mooi om te zien. Overigens worden de luxe kamers nog steeds gebruikt om bezoekende staatshoofden een passend onderkomen te bieden.

victoriaans-amsterdam-paleis-dam-interieur-kamer-2-commons

Klein maar fijn. De zogenaamde ‘kleine ontvangstruimte’ van het Koninklijk Paleis in Amsterdam. Foto door: C messier [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)] in 2016. Bron: Wikimedia Commons.

victoriaans-amsterdam-paleis-dam-weeskamer-commons

Mijn favoriete kamer was toevallig de enige die gewijd is aan Willem II en Anna Paulowna: De voormalige ‘weeskamer’ in het paleis. Foto door: C messier [CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)] in 2016. Bron: Wikimedia Commons.

Na alle kamers in het Paleis gezien te hebben, was het tijd om naar het Rijksmuseum te gaan. En gelijk zo’n 50 jaar verder in de tijd…

Fotografie rond 1900 in het Rijksmuseum

Wij zijn het nu dagelijks gewend; even snel een fotootje maken. Maar in de 19e eeuw moest je daarvoor in eerste instantie naar de fotograaf. Pas aan het einde van de eeuw kwamen de eerste camera’s voor amateurs in omloop. Kodak kwam in 1888 met de eerste Kodak-camera, zodat met name welgestelde jongelui met de nieuwe gadget aan de slag konden gaan.

victoriaans-amsterdam-iedereen-fotografeert

‘Iedereen fotografeert’ is de titel van de tentoonstelling in het Rijksmuseum. Ze ontleent haar naam aan een reclameslogan uit 1901 van de firma Guy de Coral & Co (1868-1930). Op deze poster fotografeert werkelijk iedereen: de deftige heer, een oudere dame, de vlotte juffrouw en jongeman en zelfs een dienstbode en een kind. Deze doorbreking van leeftijds- en klassegrenzen was voor die tijd best vooruitstrevend.

Het Rijksmuseum heeft in een kleine tentoonstelling met de naam Iedereen Fotografeert een selectie gemaakt van deze vroege amateurfoto’s.  Mijn favoriete kiekjes waren in zaal 1 te zien: namelijk de vroegste exemplaren van vóór 1900. Het zijn daar echt nog de welgestelde happy few, die nonchalant hun vrijetijdsbesteding, reisjes en sport op de foto zetten. Het zijn gezellige kiekjes van een zorgeloze dag aan het strand, samen uit fietsen, of bezig met paardensport op het immense lege terrein achter het Rijksmuseum (nu moeilijk voor te stellen!).

Bijzonder vond ik de connectie van de amateurfotografie en een andere opkomende rage: fietsen. Niet geheel verwonderlijk pakten jongeren beide nieuwheden op om er, modern gezegd, een vroege jeugdcultuur van te maken. Veel welgestelde jongens én meiden waren dan ook in beide gebieden actief, en onderscheiden zich daarmee van hun ouders en de armere klassen. De foto’s van hun activiteiten zijn erg leuk om te zien, en het plezier spat er zelfs nu nog vanaf.

victoriaans-amsterdam-rijksmuseum-iedereen-fotografeert-vrienden

Een ‘selfie’ uit 1888, door Henry Pauw van Wieldrecht (1863-1912). De foto is gemaakt met een draadontspanner, die de man rechts vast heeft.

victoriaans-amsterdam-rijksmuseum-iedereen-fotografeert-wielrennen

Geweldig, deze fietsclub! Groepsportret tijdens de Hilversumse wielerwedstrijden van 1887. Achter de camera staat Guy de Coral, die op latere leeftijd de fotohandel van bovenstaande reclameposter startte.

In de tweede zaal gingen we de grens over naar de 20e eeuw, waar ook Koningin Wilhelmina als amateurfotografe een duit in het zakje doet. Ze is beslist geen slechte fotografe, en haar fotoboek vond ik één van de boeiendste om te zien.

victoriaans-amsterdam-rijksmuseum-iedereen-fotografeert-vereniging

Leden van de verschillende Verenigingen voor Amateurfotografie in Nederland gingen regelmatig op gezamelijke uitjes. Hier een groepsfoto uit 1892 door Bram Loman jr. (1868-1954). Op deze foto’s staan geen vrouwen, maar het is niet zo dat vrouwen niet ook aan fotografie deden.

victoriaans-amsterdam-rijksmuseum-iedereen-fotografeert-dames-fietsen

Nieuw voor iedereen aan het einde van de 19e eeuw, maar zeker voor vrouwen: Fietsen! De fiets werd, vooral nadat er een damesmodel was uitgevonden, een vervoersmiddel dat vrouwen veel vrijheid gaf. Deze individuele kiekjes van een groep vriendinnen vond ik zelf erg leuk om te zien. De foto uit 1897 is vermoedelijk ook gemaakt door een vrouw, Corry H. Jonker (1874-1924).

victoriaans-amsterdam-rijksmuseum-iedereen-fotografeert-moderne-fiets

De fiets was nieuw, dus waarom zou je het model of het aantal wielen vastleggen? Drie wielen kan ook! Stoere foto van fietskampioen Petrus Willem Scheltema Beduin uit 1890, fotograaf onbekend.

Maar waarom beviel me de eerste zaal met de vroegste voorbeelden me dan zo veel beter dan de tweede? Ik bedacht me dat dat kwam, doordat die wereld nog zo veel minder op de onze lijkt. Dames in sierlijke jurken, de vrijetijdsbesteding van de hoogste elite, en zorgeloze ijdelheid van een groep mensen wiens grootste zorg in het leven het organiseren van een wielerwedstrijd is.

victoriaans-amsterdam-rijksmuseum-iedereen-fotografeert-dochter-huisarts

Lief kiekje uit het dagelijks leven rond 1900. Fotograaf Willem de Jong (1864-1918) fotografeerde zijn dochter Hansje aan de wastafel, die blijkbaar nog een beetje te hoog was.

Na de eeuwisseling zijn de kiekjes ook mooi, maar zo veel eenvoudiger, en ‘gewoner’. Een pasgeboren zoon, een kindje dat zich wast, de hoek van een gebouw. Omdat de fotocamera nu snel toegankelijk werd voor een groot deel van de bevolking, lijkt het resultaat misschien gewoon wat minder bijzonder. En misschien dringt bij mij als moderne kijker zich ook de wetenschap op, dat de beide wereldoorlogen in het verschiet liggen. De nonchalante rijkeluis-snaphots zijn toch vooral een verschijnsel van een korte periode in de 19e eeuw. Niet voor niets de belle époque.

Ondanks een enkele kritische blik kan ik jullie beide tentoonstellingen van harte aanbevelen. Wie de koninklijke serviezen nog wil zien moet er snel bij zijn. Ze zijn te zien tot en met deze zondag 10 maart. De rest van het paleis is echter ook zeer de moeite waard om wanneer dan ook te bezoeken. De tentoonstelling Iedereen fotografeert in het Rijksmuseum is nog tot en met 10 juni te zien. Beide exposities zijn makkelijk op één dag te bezoeken.

Na afloop dronken Mr. W. en ik in een cafeetje een heerlijke Indiase kruidenthee.

10 gedachten over “Erop uit: Op zoek naar de 19e eeuw in Amsterdam

  1. Wat ontzettend leuk dat jullie Amsterdam hebben bezocht voor deze twee tentoonstellingen! Toevallig liep ik gisteren nog langs het Paleis op de Dam toen mijn vriendin opeens zei “Oh, je kunt hier ook naar binnen!”. Nooit geweten dat je het paleis ook als bezoeker kunt bekijken. De tentoonstelling klinkt zeker als een aanrader. En bijzonder om te zien hoe het maken van foto’s sinds de 19e eeuw iets heel anders is geworden. Eigenlijk heeft het wel wat dat foto’s toen zo bijzonder was en dat mensen echt voor een foto gingen zitten, terwijl we nu bij wijze van spreken achter elkaar foto’s kunnen maken zonder daar heel bewust bij stil te staan.

    • Wat een toeval dat je daar net achter kwam! Het is echt de moeite waard om te bezoeken. Ook leuk om een kijkje vanuit de balkondeuren te nemen; dan weet je toch een beetje wat het uitzicht is als de Oranjes op het balkon staan te wuiven. 🙂

  2. Mooie tentoonstellingen! Geweldig die fotografie van vroeger. Die fietsen vind ik ook heel leuk om te zien en de foto’s uit het dagelijkse leven. Die vind ik toch altijd het mooiste omdat ik ook geïnteresseerd ben in hoe mensen vroeger leefden.

    • Ik vond deze ‘museumtour’ ook wel iets voor jou, met je liefde voor Amsterdam! De connectie tussen fietsen en fotografie vond ik heel bijzonder; wij zouden nu die link niet meer leggen.

  3. Mijn favoriete foto’s zijn de 6 dames op de fiets: zo elegant met hun strooien hoedjes en wat moet het speciaal geweest zijn om zo iets moderns als de fiets te proberen. Ook het meisje aan de wastafel: ze heeft de leeftijd en het lange haar van mijn eigen dochter. Zelfde jonge meisjes in een heel andere tijd!

    • Wat leuk dat de foto je aan jouw dochter deed denken. Ik vind het altijd zo’n mooi idee dat mensen altijd hetzelfde blijven, en dezelfde wensen en behoeftes hebben. Zo hebben we toch een band met mensen uit vroeger tijden. Toevallig was de collectie foto’s van fietsende dames ook mijn favoriet! Het viel me op dat er toen blijkbaar al een damesmodel fiets was; wel nodig met al die lange rokken!

  4. Dag Josephine

    Wat een toeval: gisteravond keek ik thuis de film Publieke Werken (het boek is overigens veel beter), waarin het Victoria hotel ook een prominente rol speelt!

    • Bedankt voor de tip, Janneke. Naar aanleiding van mijn bezoek heb ik een dag later ook een stuk van de film gezien. Helaas vond ik de openingsscène onnodig schokkend. Zonde van een verder boeiend verhaal!

  5. Wat fijn dat jullie een leuke dag in Amsterdam hadden. Aangezien wijzelf in Amsterdam wonen heb ik deze tentoonstellingen bezocht.

Laat een antwoord achter aan Romy Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.