Net als bij Kerstmis en Pasen heb ik het gevoel dat de Nederlandse winkels steeds vroeger met Valentijnsdag beginnen. Vlak na de jaarwisseling liep ik al tegen de nodige kaarten, snoephartjes en romantische confetti aan. Moderne commerciële poespas, zou je denken. Maar ook in de victoriaanse tijd was er opvallend veel aandacht voor Valentijnsdag. Zelfs de kranten schreven erover.

Eerlijk is eerlijk, wat betreft timing denk ik niet dat de victoriaanse consument al begin januari met Valentijnsdag bezig was. Tenslotte waren tot ongeveer 1870 de festiviteiten rond Twelfth Night nog tot en met 6 januari in volle gang.

Maar zoals ik al eens in een eerder Valentijnsblog schreef, was de feestdag der geliefden gedurende de hele 19^e eeuw behoorlijk populair. De Valentijnskaart bestond zelfs al vóór de kerstkaart; iets wat voor ons misschien een vreemde gewaarwording is. De kaarten werden zo massaal verstuurd, dat postbodes extra diensten draaiden om ze allemaal te bezorgen. En dat binnen een toch al heel frequent en soepel lopend postsysteem, dat veel omvangrijker was dan onze huidige bezorgdiensten.

Het lijkt erop dat een groot deel van de victoriaanse consumenten bezig was met Valentijnsdag. Valentijnskaarten – lieve óf plagerige – werden veelvuldig gestuurd. Niet alleen naar heimelijke geliefden, maar ook naar familie en vrienden.

Een mooi voorbeeld is een verhaal over de zussen Charlotte, Emily en Anne Brontë. Zij kregen op Valentijnsdag 1840 alledrie een kaart van William Weightman, kapelaan in de kerkgemeente van hun vader. Gewoon een vriendschappelijke, licht plagerige kaart, omdat de dames hem toevertrouwd hadden dat ze nog nooit een Valentijnskaart hadden ontvangen.

Dat liet Weightman zich geen twee keer zeggen. Hij deed flink wat moeite om voor alle zussen een kaart met een mooi gedicht te maken, en liep zelfs naar een naburig dorp om de kaarten anoniem op de post te doen. Aardig, hè? De zussen vonden de attentie erg leuk, al zou Charlotte zich later om onduidelijke redenen toch kritisch over de kaarten uitlaten. Misschien had deze oudste zus stiekem toch op exclusievere attentie van Weightman gehoopt? Er gaan geruchten dat Weightman meer voor de jongere Anne voelde, en dat deze het sympathieke karakter Edward Weston in Agnes Grey op hem gebaseerd heeft.

Ook victoriaanse kranten en tijdschriften schonken veel aandacht aan Valentijnsdag. Cartoonisten kregen de ruimte om hun visie te geven, er waren speciale verhalen met mooie illustraties, en verder was er ook aandacht voor de manier waarop de kaarten gemaakt werden. Ik laat jullie graag een paar voorbeelden zien, die ik in de afgelopen jaren verzameld heb:

Deze prachtige afbeelding uit februari 1883 laat eigenlijk een heel pijnlijk moment zien: De kaart die deze dame gekregen heeft, was eigenlijk voor iemand anders bedoeld. Oeps! Bij de afbeelding staat geen verhaal, dus mogen we alle verwarring rond de bezorging en de consequenties ervan er zelf bij verzinnen. De dame in kwestie kijkt niet al te blij…

Bij deze mooie afbeelding uit The Illustrated London News van 1880 hoort wel een verhaal. Is het alleen het versje in de linker bovenhoek, of stond er op de andere pagina’s nog meer? Ik kan het niet met zekerheid zeggen. Het versje en de tekst onder de afbeelding zijn zonder context wat onduidelijk, maar ik heb er het volgend van kunnen maken: Het liefdesverhaal gaat om de arme Philip, wiens familie al jaren op het landgoed van Sir Harry Trevor werkt. Hij is verliefd op Harry’s dochter Kate, maar een match tussen beide is natuurlijk ongepast. Zonder hoop maakt Philip daarom plannen om naar Canada te gaan. Maar dan krijgt hij Kate’s Valentijnskaart, en neemt haar in zijn armen. Aww….

Een stuk grimmiger is deze plaat van de beroemde cartoonist Kenny Meadows van zaterdag 14 februari 1846, ook uit The Illustrated London News. De ietwat griezellige deurklopper lijkt zijn buik vol te hebben van de vele brieven die aan de deur gebracht worden. Om hem heen zien we vele soorten dames en cupido’s, die niet allemaal even vredelievend of beschaafd zijn. Sommige dames zijn veel te vrijgevig met hun zoenen, terwijl een ander staat te smeken om een kaart. Rechts achterin heeft een gemene cupido een aantal vrouwen aan een spies geregen, die Valentijnsdag blijkbaar niet zonder hartzeer hebben overleefd. Een cynische plaat, maar ontegenzeggelijk bijzonder te noemen. Ik vermoed dat de tekenaar niet zo veel op had met Valentijnsdag…

En dan uit 1875, op het hoogtepunt van de Valentijnsrage: een afbeelding uit The Graphic over het grote contrast tussen de makers en ontvangers van de kaarten. Veel luxe kaarten werden namelijk ten dele met de hand gemaakt. Soms werden de kaarten eerst bedrukt, en daarna werden er met de hand allerlei lintjes, kant en andere decoratiematerialen opgenaaid. De kaart bovenaan dit artikel is daar waarschijnlijk ook een voorbeeld van.

Kaarten maken gebeurde vaak in slechte werkomstandigheden. En als ik deze afbeelding goed interpreteer, lijkt het erop dat er in het laatste kwartaal van de 19^e eeuw een soort duurzaamheidsgedachte opkwam. Al die overconsumptie en gehaaste productie in slechte omstandigheden – kon dat niet wat minder? Het klinkt bekend, net als onze huidige debatten over bijvoorbeeld vlees. Ik kan me ook voorstellen dat deze bewustwording samenhing met een beginnende Valentijnsmoeheid. Vanaf 1880 werd de traditie namelijk steeds minder populair, om aan het einde van de eeuw bijna verdwenen te zijn.

En ook al is in onze tijd de commerciële uitbuiting van Valentijnsdag weer volop aan de gang; zo alom populair als 14 februari in de 19^e eeuw was, zal de dag bij ons niet meer worden, denk ik.

Toch vieren Mr. W. en ik wel een beetje Valentijn, met een gebakje en een kopje van mijn favoriete rozenthee bij het plaatselijke bakkertje.

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Nick Holland: In Search of Anne Brontë (Kindle edition 2016).