Ik hou van de vele verschillende kunststromingen van de 19e eeuw. Eén daarvan is de Arts & Crafts-beweging, waarvan de bekendste naam die van William Morris is. Maar in navolging van hem en zijn vrienden creëerde ook tekenaar Walter Crane veel mooie werken. Met zijn zeer herkenbare stijl leverde hij vooral illustraties voor talloze Victoriaanse prentenboeken, voor kinderen én volwassenen. Vandaag laat ik een aantal voorbeelden uit mijn eigen collectie zien.
Sinds het ontstaan van de stroming rond het midden van de eeuw, stond de Arts & Crafts-beweging voor het herontdekken van handgemaakt vakwerk. Dit betekende het opnieuw gebruiken van eeuwenoude technieken, traditionele stijlen en ambachtelijk materialen.
De stroming was daarmee uitgesproken anti-industrieel. Uiteraard moest kunst mooi en aantrekkelijk zijn, maar voorstanders zagen het liefste dat hun kunststukjes ook praktisch toepasbaar zouden zijn – zoals bijvoorbeeld in huisraad. Daarnaast moesten de kunstwerken voor iedereen beschikbaar zijn; en hierin liep de kunststroming het meeste tegen haar grenzen op. Want handgemaakt liefdeswerk is nu eenmaal vaak prijzig.
Typisch Arts & Crafts: De inhoudsopgave van Walter Crane’s Pan Pipes (ca. 1890). Collectie: My inner Victorian.
Walter Crane (1845-1915) was geen vast onderdeel van de kunstkring rond William Morris, maar ze kenden elkaar wel. De invloed van de Arts & Crafts-beweging is duidelijk voelbaar in Crane’s werk. Zo had hij net als Morris en consorten bijvoorbeeld verschillende creatieve technieken in de vingers, en ontwierp onder andere glas-in-loodramen, behang, tegels en stoffen. Maar het meest bekend werd Walter Crane om zijn boekillustraties, waarmee hij daadwerkelijk bij het grote publiek bekendheid verwierf.
Walter Crane: Pan Pipes
Een blik op één van Walter Crane’s werken is genoeg om goed te zien hoezeer hij richting de Arts & Crafts-beweging bewoog, en hoe aantrekkelijk zijn werken nog altijd vanuit 21ste-eeuws perspectief zijn.
Een tijdje geleden kocht ik een uitgave van de tweede druk van het boek Pan Pipes (ca. 1890-1915). In dit werk verzamelde dichter en muziekschrijver Theo Marzials oude volkswijsjes, inclusief de bladmuziek en teksten. Walter Crane verzorgde de talrijke illustraties, zodat er haast geen centimeter blad te bekennen is, dat geen kunst bevat. Het is een perfect voorbeeld waarbij alle omvattende idealen die bij de Arts & Crafts horen in elkaar overlopen.
De voorkant van de tweede druk van Walter Cranes’ en Theo Marzials’ Pan Pipes. Over de datering van de druk ben ik verschillende bronnen tegengekomen, maar ik ga uit van 1890-1915. Collectie: My inner Victorian.
De titelpagina van Pan Pipes – A Book of Old Songs…. Qua stijl lijkt het wel een introductie van een groot muziekstuk. Boven de titel zien we de weergave van een wat grove boerendans. De rest van de pagina wordt versierd met plantmotieven (’terug naar de natuur’). De ooievaar symboliseert vruchtbaarheid, schepping en herleving van de natuur. Kortom: Met deze volkswijsjes keert de lezer terug naar een eenvoudiger en oorspronkelijk verleden. Collectie: My inner Victorian.
Pan Pipes is van kaft tot kaft gevuld met folkloristische kunst en cultuur. Enerzijds door de opgetekende melodieën en teksten, die allemaal stammen uit het Engeland van weleer, met voornamelijk wijsjes uit de Tudor-tijd en de Elizabethaanse periode tussen ongeveer 1500-1650. Daarnaast zorgde Walter Crane voor toepasselijke illustraties, die iets weg hebben van rustieke houtdrukken. De thematiek is ook historisch-folkloristisch, gecombineerd met natuurmotieven in een opvallende tweedimensionale stijl, die bij de (late) Middeleeuwen past.
Daarmee is Pan Pipes een typisch zogenaamd ‘totaalkunstwerk’ (Gesamtkunstwerk), dat zowel in uitstraling als gebruik een idee van volkse traditie overbrengt. Daarbij past dat het boek uiteindelijk in vele huiskamers terecht is gekomen, waar de oude deuntjes op de piano zullen zijn gespeeld, en misschien wel van harte zijn meegezongen. Tekst, (uitgevoerde) muziek en beeldende kunst komen zo samen in één kunstwerk, dat toegankelijk was voor een relatief grote groep mensen.
Ik ben ontzettend blij dat ik dit boek in mijn collectie heb, en laat jullie er graag een aantal voorbeelden uit zien, én horen!
Het eerste lied in het boek is ‘Come Live With Me’, een volksdeuntje uit de 16e eeuw. Ik kan me goed voorstellen dat deze stijl in Victoriaanse huiskamers in de smaak viel. Benieuwd hoe het klonk? Luister dan hier een eenvoudig arrangement van het liedje! Collectie: My inner Victorian.
Deze bladmuziek, met overduidelijke Tudoreske decoratie, is van het lied ‘Pastime with good company’. Het werd naar verluid geschreven door Koning Henry VIII (1491-1547). Het is heel bekend, dus misschien kennen jullie het wel. Hier is een gezongen versie te beluisteren. Collectie: My inner Victorian.
Deze prachtige fleurige pagina toont de muziek van ‘It was a maid of my countree’, ook wel bekend onder de titel ‘The Hawthorn Tree’. De kronkelende takken die Walter Crane getekend heeft, passen dus goed bij de muziek. Dit liedje werd voor het eerst opgetekend in 1650-51. Luister hier naar een voorbeeld. Collectie: My inner Victorian.
Ik kan mij goed voorstellen dat deze melodieën zijn gebruikt om te oefenen op de piano, of juist als bescheiden wijsjes tijdens samenkomsten in de drawing room. Ik heb het idee dat de bladmuziek voor de meeste dames vrij gemakkelijk te spelen moet zijn geweest, want de gemiddelde piano skills van meisjes uit de betere kringen waren een stuk beter dan die van tegenwoordig. Goed piano kunnen spelen hoorde er gewoon bij. Niet verwonderlijk in een tijd, waarin je vrijwel alleen muziek kon luisteren als iemand zelf een instrument ter hand nam.
Zelf de muziek naspelen, geïnspireerd door de sfeervolle afbeeldingen; dat was uiteindelijk de bedoeling van Pan Pipes. Het valt op dat deze dame zich eerder in de Georgiaanse periode dan in Tudor-tijden bevindt. En dat is juist ook zo charmant aan dit boek: Sommige illustraties zijn uit een niet-zo-ver verleden, gekleurd door een vleugje romantiek. ‘When the bright God of Days…’ is dan ook geen werkelijk oud volksdeuntje, maar geschreven door de Schotse dichter Robert Burnes (1759-1796). Het laat zien dat sommige populaire deuntjes voor het Victoraanse publiek tot een vast repertoire zijn gaan behoren, of ze nu werkelijk oud waren of niet. Helaas heb ik van dit lied geen goed luistervoorbeeld kunnen vinden. Collectie: My inner Victorian.
Er staan ook treurige liedjes in Pan Pipes, zoals ‘O, Willow, Willow’, gebaseerd op een lied in Shakespeares Othello (1603). In Othello is het een dame die door haar geliefde in steek gelaten wordt, maar hier is het duidelijk andersom. Snif. Met een mooie, sfeervolle illustratie van Walter Crane. Een voorbeeld van de muziek kun je hier beluisteren. Collectie: My inner Victorian.
Deze pagina deed mij meteen denken aan het leven en werk van Jane Austen. Tijdens de Napoleontische oorlogen moesten veel mannen dienst doen in het Britse leger en bij de marine. Dit zien we onder andere in Pride and Prejudice, en ook in Jane’s eigen leven, in de carrières van haar broers en zwagers. Uiteindelijk moesten veel mannen hun geliefden achterlaten, en veel kwamen nooit meer terug. Er is discussie over de oorsprong van dit lied,’The Girl I’ve Left Behind Me’, maar mogelijk stamt het uit Ierland, eind 18e eeuw. Zo klinkt het in ieder geval wel; luister maar. Collectie: My inner Victorian.
Omdat ik de afbeeldingen van Walter Crane zo mooi vind, leek het me leuk om er zelf ook iets mee te doen. En: Ik ben weer aan nieuwe boekenleggers toe. Daarom maakte ik samen met Mr. W. nieuwe printables voor bij mijn maandelijkse nieuwsbrief: Vier boekenleggers naar de tekeningen uit Pan Pipes. De vaste lezers van de nieuwsbrief ontvangen ze deze week in hun inbox. Nieuwe aanmelders krijgen de boekenleggers vanaf woensdag bij hun welkomstmail.
24 Boekenleggers met afbeeldingen van Walter Crane. Deze zitten als printable bij de My inner Victorian-nieuwsbrief van februari 2020. Meer weten? Klik hier. Foto: © My inner Victorian
Natuurlijk, het creëren van boekenleggers door middel van scanner en photoshop is bepaald geen demonstratie van eeuwenoud handwerk. Maar met een beetje liefde en aandacht staan deze boekenleggers hopelijk op een bescheiden manier in de traditie van het verspreiden van nuttige kunst voor een breder publiek!
Momenteel lees ik Cranford van Elizabeth Gaskell. Daar kan mijn boekenlegger dus mooi in. En dan lekker genieten van een kopje thee.
De tekeningen in dit boek doen mij denken aan de tekeningen van Rie Cramer in oude Nederlandse kinderboeken. Ik vraag me af of zij (hij?) bewust verder werkte aan deze traditie of dat het een soort nostalgie was, net zoals Anton Pieck’s tekeningen van vroeger tijden. Mmm… Best het uitzoeken waard! Dank voor weer een interessant blog.
Dat is een interessante gedachte, ik snap wat je bedoelt. Ze was natuurlijk kort na Walter Crane actief als tekenares. Ik las dat zij het ook belangrijk vond om esthetische verantwoorde prentenboeken te maken, dus die overtuiging deelde ze in ieder geval met de Arts & Crafts-beweging.
Oh wauw, zo ontzettend mooi!
Leuk om te horen! 🙂