Soms zijn personages in boeken zo geschreven dat je ze tegelijkertijd zowel haat als ook geweldig vindt. Voor mij geldt dat bijvoorbeeld voor het karkater Dolores Umbridge in Harry Potter. Of Mr. Collins in Jane Austens Pride and Prejudice. En een ander karakter uit die roman is ook zo fantastisch tenenkrommend: namelijk Mrs. Bennet. Haar manieren zijn werkelijk de grootste gruwel van polite society. Oh Mrs. Bennet!
Toen ik voor het eerst kennismaakte met Pride and Prejudice (en daarmee met Jane Austen), wist ik nog niks van vroeg-19e-eeuwse etiquette. Toch had ik natuurlijk wel door dat Mrs. Bennet, moeder van vijf ongehuwde dochters, alle fatsoensgrenzen overschreidt. Inmiddels ben ik meer op de hoogte van historische good manners en ben ik de roman aan het herlezen. En nu vallen me de grootste etiquetteblunders nog meer op. Tijdens het lezen zit ik regelmatig met open mond naar de pagina te staren. Zulk gedrag kan toch écht niet!
Maar op welke momenten gedraagt Mrs. Bennet zich nu precies zo onbehouwen? En waarom is dat zo? Tijd voor een lijstje ‘Mrs Bennet versus etiquette’.
Ze denkt alleen maar aan het aan de man krijgen van haar dochters: “The business of her life was to get her daughters married [..].” Er gaat niks anders door haar hoofd dan een goed huwelijk voor haar meiden en ze is er erg luidruchtig over. Vooral aan Lydia heeft ze dit gedrag doorgegeven, en naar eigen zeggen was ze vroeger zelf ook een behoorlijke flirt. Zoals een etiquettegids zegt:
“Women who can think, or talk, of little else but ‘setting one’s cap at a man’, ‘making a conquest’ or ‘catching a beau’ are displaying, not merely bad manners, but a lack of moral judgement.”
Ze kent geen diner-etiquette: Tijdens een diner praat je vooral met de dame of heer die naast je zit. Daarbij gaat het natuurlijk om polite conversation, veilige onderwerpen dus. Je tettert niet met een luide stem de dorpsroddels over tafel. Wat doet Mrs. Bennet tijdens een diner op Netherfield:
“When they sat down to supper, therefore, [Elizabeth] considered it a most unlucky perverseness which placed [the Bennets and Mr. Bingley] within one of each other; and deeply was she vexed to find that her mother was talking to that one person (Lady Lucas) freely, openly, and of nothing else but her expectation that Jane would soon be married to Mr. Bingley. It was an animating subject, and Mrs. Bennet seemed incapable of fatigue while enumerating the advantages of the match”
Mrs. Bennet praat openlijk over de voordelen van match tussen haar dochter en de rijke Mr. Bingley (nee!), ze hoopt dat zo’n huwelijk de weg vrijmaakt voor haar andere dochters om ook een rijke man aan de haak te slaan (aargh!), en voegt daaraan toe dat ze blij is dat zij dan wat minder hoeft te socialisen, want daar houdt ze niet van, ook al is ze zich natuurlijk wel bewust van de etiquette (jaja).
Ze misbruikt etiquetteregels om bij anderen haar zin door te drukken: Wanneer Jane wordt uitgenodigd bij de Bingleys op Netherfield, laat haar moeder haar bewust zeiknat aankomen, zodat de Bingleys niet anders kunnen dan haar een nacht te laten blijven. Wanneer Jane dan ziek wordt, is haar moeder blij dat ze zelfs nog langer op Netherfield moet blijven om aan te sterken. Ook is ze verheugd dat Mr. Bingley er niet omheen kan om haar ook uit te nodigen voor bezoek, zodat ze haar dochter kan zien. Daarbij laat Mrs. Bennet het niet achterwegen om volledig te overdrijven hoe ziek haar dochter wel niet is. Ze denkt dat ze deze situatie heel slim en subtiel geregeld heeft, maar het is voor iedereen overduidelijk wat haar motieven zijn.
Ze neemt Lydia mee naar Netherfield: Dat Mrs. Bennet als moeder is uitgenodigd om haar zieke dochter te bezoeken, wil niet zeggen dat ze haar kroost mee moet slepen. Toch neemt ze Lydia wel mee, die gelijk de mogelijkheid aangrijpt om aan Mr. Bingley te vragen nu toch snel een bal te organiseren. Dit terwijl haar zus ziek is. Mrs. Bennet grijpt echter niet in bij deze schandelijke opdringerigheid.
Al haar dochters zijn al gedebuteerd: In plaats van te wachten totdat Jane en Elizabeth getrouwd zijn (wat gebruikelijk was), zijn alle dochters van Mrs. Bennet in society. Dit terwijl Jane als oudste nog geen 23 is, en Lydia (de jongste) pas 15. Lady Catherine de Bourgh is hier terecht heel verbaasd over. Het was gebruikelijk dat zussen toch ongeveer in de juiste volgorde van leeftijd trouwden – en met dat doel debuteerden. Natuurlijk konden jongere zussen niet tot in de eeuwigheid op oudere zussen blijven wachten, maar met de leeftijd van de jongste Miss Bennets én hun slechte manieren in het achterhoofd, had Mrs. Bennet met Kitty en Lydia beter kunnen wachten tot ze uitgepuberd waren.
Ze is een flap-uit…. Zo vergelijkt ze haar vier jongste dochters met Jane op een negatieve manier: “I often tell my other girls they are nothing [compared] to her.” Of ze beledigt de dochters van de familie Lucas door te zeggen dat het eenvoudige, lelijke meisjes zijn die moeten helpen in de keuken:
“Did Charlotte dine with you?” “No, she would go home. I fancy she was wanted about the mince-pies. For my part, Mr. Bingley, I always keep servants that can do their own work; my daughters are brought up very differently. But everybody is to judge for themselves, and the Lucases are a very good sort of girls, I assure you. It is a pity they are not handsome! Not that I think Charlotte so very plain—but then she is our particular friend.”
Mrs. Bennet denkt dat ze hiermee zichzelf en haar familie goed neerzet, maar het tegendeel is natuurlijk het geval. How rude!
– …en maakt snel ruzie. Tijdens haar bezoek aan Netherfield valt ze Mr. Darcy aan over zijn mening over het platteland, betrekt daarbij Mr. Bingley in de discussie en vindt zichzelf de winnaar van het debat:
“”Yes, indeed,” cried Mrs. Bennet, offended by his manner of mentioning a country neighbourhood. “I assure you there is quite as much of that going on in the country as in town.” Everybody was surprised, and Darcy, after looking at her for a moment, turned silently away. Mrs. Bennet, who fancied she had gained a complete victory over him, continued her triumph. “I cannot see that London has any great advantage over the country, for my part, except the shops and public places. The country is a vast deal pleasanter, is it not, Mr. Bingley?” “When I am in the country,” he replied, “I never wish to leave it; and when I am in town it is pretty much the same. They have each their advantages, and I can be equally happy in either.” “Aye—that is because you have the right disposition. But that gentleman,” looking at Darcy, “seemed to think the country was nothing at all.””
Om daarna haar onwetendheid over de Londense society nog even te onderstrepen met de onsterfelijk belachelijke zin:
“I believe there are few neighbourhoods larger [than ours]. I know we dine with four-and-twenty families.”
Voor een provinciale trien die nog nooit iets te maken heeft gehad met de Londense upper class is het wel dapper om te suggereren dat haar kring zich kan meten met de omvang van de Londense society.
Ze is een roddeltante: Mrs. Bennet roddelt veel, zoals bijvoorbeeld over de Familie Lucas, en verwijt hen datgene wat ze zelf het meeste had gewild:
“The consequence of it is, that Lady Lucas will have a daughter married before I have, and that the Longbourn estate is just as much entailed as ever. The Lucases are very artful people indeed, sister. They are all for what they can get. I am sorry to say it of them, but so it is. It makes me very nervous and poorly, to be thwarted so in my own family, and to have neighbours who think of themselves before anybody else”
Ze is schaamteloos verheugd over het gedwongen huwelijk van Lydia: Wanneer Lydia is weggelopen met de snode Mr. Wickham, is haar moeder in eerste instantie erg bezorgd over haar én haar gesneuvelde reputatie. Maar zodra Mr. Wickham er met de haren is bijgesleept om toch met Lydia te trouwen, is ze enorm verheugd over het huwelijk. In plaats van te beseffen dat de reputatie van Lydia én die van haar zusters nog steeds onherstelbaar beschadigd is, wil ze trots trouwkleding gaan bestellen en opscheppen over haar eerste getrouwde dochter. Een huwelijk in stilte was veel gepaster geweest.
Valt er dan niets goeds te zeggen?
De etiquetteregels winnen het duidelijk van Mrs. Bennet, maar valt er ook wat in haar voordeel te zeggen? Jazeker!
Ze bekommert zich om de toekomst van haar dochters: Mrs. Bennet weet – net als eigenlijk alle vrouwen in haar tijd – dat een goed huwelijk de enige zekere toekomstvoorziening is. Haar dochters kunnen fatsoenshalve niet gaan werken, en zijn dus aangewezen op het inkomen van een partner. Mr. Bennet daarentegen lijkt zich niet zo om de toekomst van zijn dochters te bekommeren (zo heeft hij geen zin om met andere families kennis te maken), en daarom is het Mrs. Bennet die op haar manier alle zeilen bijzet.
Ze is zich bewust van haar eigen kwetsbare positie: Als haar man overlijdt, zal Mrs. Bennet samen met haar nog ongehuwde dochters op straat komen te staan. Ook als getrouwde vrouw heeft zij er dus alle baat bij als haar dochters goed trouwen. Zij zal immers ook afhankelijk worden van hun echtgenoten. Dit toekomstperspectief maakt haar onzeker, maar haar man lacht haar zorgen weg. Het valt Mrs. Bennet niet kwalijk te nemen dat zij zich inzet voor haar eigen toekomst.
Mrs. Bennet is voor Jane Austen een prachtige karakter om alle dommigheden van de maatschappij in te bundelen. Toch zijn de achterliggende redenen voor Mrs. Bennets gedrag verre van dom te noemen. De ontwikkeling van een dergelijk karakter in Pride and Prejudice vind ik daarom een hele slimme zet, en Mrs. Bennet blijft één van mijn favoriete personages. Zij draagt de roman minstens net zoveel als Elizabeth en Mr. Darcy. Zucht. You can’t live with her, you can’t live without her.
Zo, ik ga maar weer eens thee zetten: Venkel met honing vandaag. Goed voor mijn arme zenuwen.
Voor het schrijven van dit blog heb ik gebruik gemaakt van de volgende bronnen:
Jane Austen, Pride and Prejudice (1813), via The Gutenberg Project.
Josephine Ross, Jane Austen’s Guide To Good Manners (2006).
Interessant om te lezen. Ik heb me ook altijd verbaasd over Mrs. Bennets gedrag 🙂 Je hebt het mooi en duidelijk onder elkaar gezet. Als ik het boek ga herlezen, zal ik dit artikel er bij pakken.
Dat vind ik een hele eer. 🙂
Interessant om te lezen 🙂
Leuke blog heb je 🙂
Dank je!