Een zomer in Mallorca: in de voetsporen van George Sand en Chopin

Ik ben dol op historische reisverhalen! En wanneer ik op vakantie ga, probeer ik altijd even uit te vinden of er op mijn plaats van bestemming nog iets bijzonders is gebeurd in de 19e eeuw. Afgelopen maand was ik op vakantie in Mallorca en kon ik in de voetsporen treden van de componist Frédéric Chopin en de Franse schrijfster George Sand. Dit ongetrouwde stel verbleef in de winter van 1838 op het Spaanse eiland en ze waren één van de eerste toeristen daar.

george-sand-frédéric-chopin

George Sand (1804-1876) en Frédéric Chopin (1810-1849) [beide publiek domein].

Elke dag ruim 32° C, een heerlijk buffet en een ligstoel met parasol aan het zwembad: Onze zomervakantie dit jaar was heerlijk ontspannend en er was letterlijk geen vuiltje aan de lucht. Hoe anders was het verblijf van George Sand (het mannelijke pseudoniem van Amantine Lucile Aurore Dupin) en Frédéric Chopin tussen november 1838 en februari 1839 op hetzelfde eiland! Een vriend van hen had gezegd dat het in Mallorca altijd heerlijk warm was. Niet, dus. In Mallorca, en met name in het hooggelegen dorpje Valldemossa, kan het in de winter behoorlijk stormen en is het steenkoud.

Op reis naar Mallorca

Om in de stemming te komen voor mijn vakantie (en de zon nog meer te waarderen) las ik voor vertrek het ijskoude en chagrijnige reisverslag van George Sand Een winter in Mallorca.

winter-in-mallorca-george-sand

Laat ik eerst even vertellen dat Mallorca aan het begin van de 19e eeuw helemaal geen standaard reisbestemming was. Populairder waren bijvoorbeeld Italië of Zwitserland. Chopin en George Sand waren echter ook geen standaard stel. Sand was gescheiden van haar man en was de minnares van Chopin. Ook qua uiterlijk ging zij tegen alle heersende normen in. Ze droeg mannenkleren en rookte – heel mannelijk – sigaren.

Omdat Chopin last van zijn gezondheid had – later zou blijken, dat hij aan tuberculose leed – besloot het stel om naar het zogenaamd idyllische Mallorca te gaan. Tegelijkertijd waren ze op deze manier even lekker weg van de kritische blikken van de Parijse elite. Met hen reisden ook Sands kinderen, Maurice (15) en Solange (9) en twee van Sands vriendinnen mee. Mallorca was in die tijd moeilijk te bereiken; De reis duurde dan ook meerdere dagen en ze namen onder andere een stoomboot vanaf Barcelona. Over de lange reis schrijft Sand in haar verslag het volgende:

However, if European civilisation ever reaches the stage of doing away with customs officers and police, […] and if a steamboat could be organised direct from home to these regions, Majorca would soon become a serious threat to Switzerland. […] The time will come, no doubt, when frail amateurs and even pretty woman will be able to go to Palma with no more discomfort or distress than to Geneva.

Ik vond dit grappig om dit te lezen, omdat wij nu binnen een dag vanuit onze huiskamer naar de stranden van Mallorca kunnen vliegen. En de open grenzen hebben het reizen in Europa een stuk gemakkelijker gemaakt; goed gezien door George Sand!

stoomboot-mallorca

George Sand reisde vanaf Barcelona naar Mallorca met een stoomboot zoals deze. Hun boot heette El Mallorquin. Schilderij door Antonio de Brugada, via Wikimedia Commons [publiek domein].

Tussen haar beschrijving van de reis naar Mallorca door, besteedt Sand veel aandacht aan filosofische of politieke ideeën. Ik moet eerlijk zeggen, dat ik dat soms nogal saai lezen vond. Toch vond ik één passage heel bijzonder, omdat het gevoel dat daar beschreven wordt eigenlijk nog net zo actueel is als toen. Je hoeft alleen maar het woord ‘newspapers’ te vervangen door ‘social media’ om aan te voelen dat ze volledig gelijk heeft:

“Which of us has not selfishly dreamed of leaving […] all his affairs […] to go to some enchanted island and live without cares, without troubles, […] and above all without newspapers?

One can seriously say that the Press [..], has created a whole new way of life for mankind, filled with progress, advantages and worries. The voice of humanity that arrives every morning when we wake to tell us how humanity has spent the previous day, proclaiming so many great truths, so many terrible lies, but always recording every step man takes, marking every hour of our lives, isn’t it something truly great, despite all the mistakes and misery found there?”

En dan voegt ze daaraan toe, dat ze blij is om af en toe niets van de media mee te krijgen. Even je telefoon op vakantie uitschakelen is wel zo fijn, toch?

Afgezonderd op Mallorca

Wat betreft afzondering van de beschaafde wereld krijgt Sand meer haar zin dan haar lief is. Ze neemt bepaald geen blad voor de mond in haar beschrijving van de plaatselijke bevolking: Volgens haar zijn de Mallorcanen ongeciviliseerde apen, zijn ze lui en hebberig, hyperreligieus zonder oprechtheid, en kloppen ze een vreemdeling het liefst al zijn geld uit zijn zak. Verder vergelijkt ze de bewoners met de vele varkens die op het eiland gehouden worden. Ai.

palma-de-mallorca-19e-eeuw

Tekenaar Jean-Joseph-Bonaventure Laurens (1801-1890) reisde een klein jaar na Sand en Chopin naar Mallorca en maakte daar vele schetsen, die hij publiceerde. Deze schetsen inspireerden George Sand om in 1841 haar eigen reisverslag uit te brengen. Hierboven zien we de kathedraal van Palma de Mallorca, die aan de zee ligt [publiek domein].

Om deze discriminerende en harde omschrijvingen kon ik eerlijk gezegd niet zo lachen. Hoewel ze soms wel een poging doet, laat Sand hier toch wat weinig zelfreflectie zien. Waarom zou een volk op een afgelegen eiland bekend moeten zijn met de chique leefstijl en moderne fratsen van Parijs? Is het niet volkomen logisch dat de Lady Gaga van haar tijd in een enclave à la Staphorst op fronsende blikken zou stuiten? Je hoeft er niet blij mee te zijn, maar verwonderlijk is het toch niet.

Hoewel de bevolking haar dus tegenviel, vond George Sand het eiland met zijn weelderige  en ongerepte natuur prachtig. “Mallorca is an Eldorado for the painter. Everything there is picturesque, [..]” en “In Mallorca, the silence is deeper than anywhere else.” Het zijn haar uitgebreide lovende omschrijvingen van het landschap die na het verschijnen van haar reisverslag langzaam een trekpleister van Mallorca maakten.

mallorca-son-vent

Een tekening van het huis in Palma de Mallorca waar Sand & co kort verbleven. Het huis heet ‘Son Vent’ (Huis van de wind) en werd hier getekend door Sands tienerzoon Maurice [publiek domein].

Als eerste huren George Sand en haar gezelschap een huis van ene meneer Gomez in de hoofdstad Palma. Het is een fijn huis in een mooie omgeving, maar ze kunnen er niet blijven. De eigenaar vindt het maar niks dat er een besmettelijke tbc-lijder in zijn huis is, en ook de rest van de bevolking wil het liefst niets met de groep te maken hebben. Onaardig natuurlijk, maar in een tijd met veel enge ziektes ook niet helemaal onbegrijpelijk.

Sand neemt de kwestie hoog op, en claimt dat de Mallorcanen de zieke en zijn gezelschap alleen wegens zijn kwaal willen wegjagen. Dit is echter waarschijnlijk niet helemaal juist. De bewoners kwamen er pas na enige tijd achter dat het stel niet getrouwd was – een grote zonde in die tijd. Daarnaast gedroeg de schrijfster zich als een man met haar kleding, sigaren en de mannelijke naam waarmee zij bij transacties haar handtekening zette. En later in haar verhaal geeft Sand zelf toe dat het misschien wel handig was geweest als ze op zondag met de lokale bevolking mee naar de kerk zou zijn gegaan. Een beetje goodwill kun je natuurlijk ook kweken.

Naar het klooster van Valldemossa

De Franse groep moet dus een nieuw onderkomen zien te vinden, en dat blijkt niet makkelijk. Gelukkig voor hen kunnen ze terecht in een leegstaand klooster in het bergdorpje Valldemossa. In dit klooster hadden tot 1835 nog monniken gewoond, maar de verre Spaanse regering had in dat jaar het impopulaire besluit genomen dat alle kloosters onteigend dienden te worden. Een geluk voor onze toeristen, die nu een kloostercel konden huren.

valldemossa-klooster-kerk

Ingang van de kerk in Valldemossa, met daarachter het kloostercomplex.

Dit klooster in Valldemossa heb ik ook bezocht in mijn Quest naar onze eerste 19e-eeuwse toeristen. Het bergdorpje zelf is echt prachtig; alles is gemaakt van een geel soort steen, en de steegjes zijn nog met keien bedekt. De veelkleurige bloemen en de groene luiken maken het een pittoresk geheel.

valldemossa-mallorca

Het dorpje Valldemossa ligt verscholen in een valei.

De toren van de kloosterkerk steekt hoog boven het dorpje uit. Het was de bedoeling dat er twee torens zouden komen, maar toen ze met de tweede toren bezig waren in 1835 werd het klooster dus plotseling opgedoekt. De enige afgemaakte toren staat zo op eenzame hoogte.

valldemossa-kerk-toren

De eenzame kerktoren van Valldemossa, met zijn nooit afgemaakte broertje ernaast.

Zelf maakte ik de reis naar Valldemossa door middel van een bustour vanaf de hoofdstad. Lekker makkelijk, je bent er tegenwoordig met een half uur. George Sands’ reis was een stuk lastiger over de onbegaanbare wegen, en kon vanaf Palma wel 7 uur duren met een rijtuig. Toch klinkt haar beschrijving wel heel idyllisch:

To reach the Charterhouse, it was necessary to alight from the carriage, for no vehicle can climb the paved road that leads to its, a road delightful to the eye for its daring progress, winding between beautiful trees, and the enchanting views that appear at every step, becoming more beautiful the higher one climbs. I have seen nothing more pleasing, and yet more melancholy at the same time, then these views of green oak, carab, pine, Olive, poplar and Cypress combining their varied shades in the pools, veritable debts of greenery, where the stream follows its own course through thickets of lavish richness with inimitable grace.

Chopin en George Sand huurden in het klooster dus een cel. Dat klinkt wat spartaanser dan dat het was. Een cel bestond uit drie verschillende vertrekken, waar ruimte was om te koken en er was een ruime privétuin met uitzicht op de bergen en de achterliggende zee. Zeker in de zomer is het een idyllisch geheel – ook George Sand was erg onder de indruk – maar in de winter was het wel koud en nat.

klooster-valldemossa

Een prachtig uitzicht direct vanuit de kloostercel.

De tuin was voor de monniken bedoeld om zelf wat eten te verbouwen, want in deze kloosterorde was het verboden om veel contact met anderen te hebben. Elke cel had dan ook zijn eigen watervoorziening; er kwam heerlijk, vers bergwater direct uit de fonteintjes in de tuin.

valldemossa-tuin-uitzicht-klein

Het uitzicht vanaf één van de ‘kleine’ kloostertuintjes, die bij elke cel hoorden. Helemaal in de verte zie je de zee. Op de voorgrond een fonteinje met (destijds) vers water.

Zoals gezegd reisde George Sand in een groep van zes mensen. Toch waren ze niet helemaal alleen in het klooster. Er was nog een koster, die de boel onderhield, een enkele buurvrouw en een apotheker. Deze apotheker was een monnik en zijn prachtige apothekerscel is bewaard gebleven. De reden dat hij als enige monnik wel mocht blijven, is omdat hij de enige apotheker in het dorp was. Ook Chopin moest wel eens van zijn diensten gebruik maken – maar Sand merkt snerend op, dat zijn middeltjes niet echt hielpen.

valldemossa-klooster-apotheek

De authentieke kloosterapotheek in het klooster van Valldemossa. Hoewel hij er indrukwekkend uitziet, was Sand niet zo over de kennis van de apotheker te spreken. Foto door Luccio1973 WC (eigen werk) [CC BY-SA 4.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)], via Wikimedia Commons.

Hoewel het een verblijf vol kou, onophoudelijke regen en ontberingen was, genoten de kinderen er wel degelijk van. Ze slopen ‘s nachts door de kloostergebouwen en verzonnen allerlei spookverhalen. De wind die door de open ramen gierde, afgebrokkelde muren en wie weet wel de geest van een monnik? Ik kan me heel goed voorstellen dat zo’n oud, verlaten gebouw voor de kinderfantasie ontzettend interessant was.

valldemossa-kloostergang

In het klooster van Valldemossa is in al die jaren nog nauwelijks iets veranderd. Kun je je voorstellen dat de wind door deze open ramen gierde in de winter? Links mijn eigen foto, rechts een tekening uit de jaren 1880 uit Letters from Mallorca van Charles W. Wood [publiek domein].

Het klooster in Valldemossa is om twee redenen niet in de vergetelheid geraakt. De eerste is het reisverslag van George Sand, dat in haar tijd gretig gelezen werd. Maar de belangrijkste reden is de aanwezigheid van de kwakkelende Chopin, die ondanks zijn ziekte een aantal van zijn belangrijkste werken in het klooster schreef. Ondanks het feit dat zijn piano pas drie weken voor hun vertrek eindelijk aankwam (ik zal je de tirade van Sand op de plaatselijke douane besparen) schreef hij er onder andere zijn beroemde ‘Preludes’. Voor wie wil weten hoe deze klonken; je kan hier een paar voorbeelden vinden (mijn favoriet is het vrolijke Prelude Op. 28, No. 23 in F major). De piano van Chopin staat overigens nog steeds in het klooster, omdat het veel te veel moeite was om hem mee terug te nemen.

valldemossa-chopin-piano

De Pleyel Piano van Chopin, die hij op Mallorca achterliet. Tegenwoordig staat deze piano in cel 4. In een andere ruimte werd voor de bezoekers een kort pianoconcert gehouden met stukken van Chopin. Erg leuk om zijn muziek op deze historische locatie live te horen!

Ik vond mijn bezoek aan Valldemossa en het klooster echt fantastisch. De rustieke sfeer en de imposante bergen hielpen mij om de levendige geschiedenis van het dorp voor te stellen.

valldemossa-winter-in-mallorca

Het klooster van Valldemossa zoals afgebeeld in de originele utigave van Een winter in Mallorca van George Sand [publiek domein].

Voor wie het dorpje en het klooster ook wil bezoeken (echt een aanrader), geef ik nog even een tip mee. Men weet niet helemaal meer zeker, in welke kloostercel Sand, Chopin en hun reisgenoten zaten. Er wordt getwijfeld tussen cel 2 en cel 4. Op zich geen probleem, maar het geval wil dat de negen overgebleven kloostercellen tegenwoordig in handen zijn van verschillende Mallorcaanse families. De meesten van hen werken samen, maar de eigenaren van cel 4 vragen apart toegangsgeld. En uiteraard claimen de aanwezige suppoosten in cel 2 en 4 allebei dat hun cel het enige echte verblijf van Chopin was. Onze eigen gids sloeg uit irritatie zelfs cel 4 over. Kortom, als je als toerist alles wilt zien, zul je even wat extra initiatief moeten nemen – maar ik vond dat zelf wel de moeite waard.

George Sand had tijdens haar verblijf een hoop te klagen over Mallorca en de bewoners. Toch schrijft ze terugkijkend:

When the sight of mud and fog in Paris make me miserable, I close my eyes and see again, as if in a dream, that green mountain, those fawn coloured rocks, and that solitary palm tree lost in a pink sky.

Ik geef haar groot gelijk.

Nu lekker nagenieten met een kopje kamillethee.


Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
George Sand, A Winter in Mallorca. 6e druk, 2003.
George Sand, Un hiver à Majorque,  versie uit 1855. Via Gutenberg.org.

14 gedachten over “Een zomer in Mallorca: in de voetsporen van George Sand en Chopin

  1. Wat een geinig idee zeg, om oude reisverslagen te gaan lezen van je vakantiebestemming. Ik bezoek meestal of een toeristische trekpleister die je gezien moet hebben (bijv. Eiffeltoren in Parijs en Berlijnse muur in Berlijn) en ga naar musea. Maar dit is ook wel een hele leuke manier om naar de plaatst te kijken waar je op vakantie bent.

    Kon je vroeger eigenlijk wel spreken van vakantie? Ook omdat ze vaak voor een langere tijd weg gingen en er ook doorgewerkt werd. Nederlanders gaan dacht ik pas sinds de jaren zestig echt op vakantie. Of nou ja, sinds die tijd werd het meer gemeengoed, misschien dat de gegoede burgerij al wel veel langer echt op vakantie ging..

    • Bedankt voor je leuke antwoord! Ja, ik vind een historische insteek altijd wel leuk op vakantie. Nu moet ik zeggen dat ik al twee keer eerder op Mallorca geweest was, en dat ik dus de ‘standaard’ trekpleisters wel gezien had. 😉 Meestal probeer ik een goede mix van must-sees en onbekende plekken te bezoeken.

      Volgens mij verschilt het een beetje per land, wanneer vakantie of een dagje uit gemeengoed werd. De allerarmsten konden natuurlijk heel lang niet op vakantie (soms nu nog steeds niet), maar bijvoorbeeld in Engeland ontstond er al aan het einde van de 18e eeuw een ‘vakantiecultuur’ rond de badplaatsen aan de kust. Toen natuurlijk vooral voor de hogere klassen en de betere bedeelde families van de middenklasse. In Nederland heb ik het idee (maar ik heb me er nog niet zo over ingelezen) dat echt op vakantie gaan pas na de Tweede Wereldoorlog op gang kwam, tenminste voor de middenklasse.

    • Ja, ik vond het zelf vooral een eye-opener hoe afgelegen Mallorca in die tijd eigenlijk nog lag, en hoe de lokale bevolking dus ook nog niks ophad met een modernere Europese cultuur.

    • Dank je, dat was precies de bedoeling. 😉 Ik vind het altijd bijzonder om te beseffen dat ik op precies dezelfde plek loop als zoveel mensen door de eeuwen heen – en ongetwijfeld ook nog na mij.

  2. Wat ontzettend leuk dat je naar Mallorca bent geweest en wat een prachtige foto’s heb je gemaakt! Ik heb genoten van je uitgebreide verslag, zowel van vroeger als met foto’s van nu. Ik wist niet dat er achter Mallorca een hele geschiedenis schuilgaat. Heel interessant om eens te lezen!

  3. Thanks! Ik had deze keer alleen mijn mobiel bij me, omdat ik eens één keer niet met mijn zware cameratas wilde sjouwen. Toch ben ik zelf ook wel tevreden met de foto’s. De verbinding tussen vroeger en nu op Mallorca heeft mijn vakantie echt een extra dimensie gegeven. (Uiteraard flink afgewisseld met ijsjes, zwemmen en niksen. ;))

    • Wat een leuke reisverslag zeg, ik ben aangenaam verrast, bij elk stukje geef je ook je eigen invulling, bravo . Ook bijzonder mooi om te lezen hoe het stel (met name Sand) het eiland heeft ervaren. Ik ben een grote fan van Chopin, die met zijn kwakkelende gezondheid in de (koude) klooster zeer mooie werken heeft gemaakt. En dat allemaal in een paar maanden tijd dat ze op het eiland verbleven, die vaak gepaard ging met vele ruzies met Sand (de brutale en groffe dame), eerlijk gezegd vond ik ze niet bij elkaar passen 2 totaal andere karakteristieken, maar goed liefde is vaak blind -;). Na deze enthousiaste reisverslag van je zou ik, zodra het weer kan (corona tijd) zeker een keer naar Mallorca willen gaan en naar Valldemossa.

      Dank je wel Josephine!

      Groet,
      Bilal

      • Beste Bilal,

        Dank je wel voor je uitgebreide reactie! Ik zie hem nu pas, omdat ik even uit de running was. Ik vond het interessant om van je te horen dat Chopin en Sand samen nogal ruzie konden maken, dat wist ik niet. Ik denk dat de situatie niet bepaald ideaal was. Het lijkt me niet makkelijk om (voor je gevoel) op een verlaten, koud eiland te zitten als je ziek bent of een zieke moet verzorgen. En Sand nam vaak geen blad voor de mond! Ik zou graag ook een verslag van Chopin hebben gelezen, om zijn visie te horen…
        Ik hoop dat je binnenkort eens naar Mallorca kan gaan!

  4. Wat heb jij je reis mooi voorbereid! Heel interessant, die historische achtergrond.
    Over het verblijf van Chopin en George Sand op Mallorca las ik de roman ‘De verborgen prelude’ van Eveline Vanhaverbeke. Fictie natuurlijk, maar wel leuk om te lezen.

Laat een antwoord achter aan Sofie Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.