Het punt is: Dat doet-ie niet. We kennen allemaal (m/v) wel de scene uit de BBC-serie uit 1995, waarin vertolker Colin Firth met veel charisma in de vijver van Pemberley duikt. En daarmee gelijk een epische scene in de filmgeschiedenis creëert. In de roman van Jane Austen komt deze scene echter niet voor. Waarom zit hij dan toch zo in de film? Ik vertel je mijn theorie.
Laatst bezocht ik in het kader van het Jane Austen 200-jubileumjaar een symposium op de Universiteit van Utrecht en een interessante lezing door Karin Quint (van JaneAusten.nl) in Lisse. Bij beide evenementen kon men natuurlijk niet om Mr. Darcy en de zeer geliefde vijverscene heen.
Maar in het boek zit deze scene dus niet. Waarom de filmmakers haar dan toch zo bedacht hebben? Natuurlijk: sex sells. Maar er zit denk ik ook een dieper doordachte reden achter. Één die te maken heeft met de culturele kloof tussen 1813 en 1995.
Jane Austens versie van Elizabeths ontmoeting met Mr. Darcy op Pemberley is zorgvuldig in elkaar gezet. Vanaf het moment dat Elizabeth met haar oom en tante de oprijlaan op komt rijden is er sprake van een subtiele opbouw in de gevoelens van Elizabeth voor Mr. Darcy. Ze bewondert het landschap, het huis in de verte en bedenkt dat het toch wel mooi zou zijn om de vrouw des huizes van deze plek te zijn.
Het is in de literatuur van de 19e eeuw (en daarvoor) niet ongebruikelijk om iemands karakter te weerspiegelen in de omschrijving van diens woning. Je zou dus kunnen zeggen dat de omschrijving van het landgoed en het interieur van Pemberley de beste eigenschappen van zijn bewoner weerspiegelen (deze passages zijn door mij vet gedrukt):
“It was a large, handsome stone building, standing well on rising ground, and backed by a ridge of high woody hills; and in front, a stream of some natural importance was swelled into greater, but without any artificial appearance. Its banks were neither formal nor falsely adorned. Elizabeth was delighted. She had never seen a place for which nature had done more, or where natural beauty had been so little counteracted by an awkward taste. They were all of them warm in their admiration; and at that moment she felt that to be mistress of Pemberley might be something!”
“The rooms were lofty and handsome, and their furniture suitable to the fortune of its proprietor; but Elizabeth saw, with admiration of his taste, that it was neither gaudy nor uselessly fine; with less of splendour, and more real elegance, than the furniture of Rosings.”
Terwijl Elizabeth deze geweldige indrukken nog moet verwerken, hoort ze ook een verslag over Mr. Darcy van de huishoudster, die niets dan lof over haar baas te uiten heeft (“He is the best landlord, and the best master […]”). De climax wordt bereikt bij het bestuderen van zijn schilderij, waarbij Elizabeth zowel zijn persoonlijkheid als zijn uiterlijk overdenkt. En ze ontdekt wat ze voor hem voelt:
“There was certainly at this moment, in Elizabeth’s mind, a more gentle sensation towards the original than she had ever felt at the height of their acquaintance.”
“[…] she thought of his regard with a deeper sentiment of gratitude than it had ever raised before; she remembered its warmth, and softened its impropriety of expression.”
Conclusie: Elizabeth beseft dat ze inmiddels een stuk milder naar Mr. Darcy kijkt en dat haar afwijzing misschien wel onterecht was. Deze Mr. Darcy lijkt wel een ideale man! De mensenkennis die ze dacht te bezitten blijkt dus niet bepaald feilloos. Voor het eerst ziet Elizabeth Mr. Darcy – en zichzelf in haar gedrag richting hem – met een nieuwe blik.
De bestudering van het schilderij is dus een omslagpunt in de gedachtes die Elizabeth over Mr. Darcy en zichzelf heeft. En met deze schokkende ontdekkingen in het achterhoofd loopt ze nu juist hem tegen het lijf – terwijl ze hem bij hun laatste gesprek nog zo bot had afgewezen!
Voor de filmmaker van een modern televisiedrama is het een behoorlijke klus om deze complexe gevoelens op beeld over te brengen. Je generen omdat je iemands huwelijksaanzoek bot van de hand hebt gewezen; dat snapt de moderne kijker ook nog wel. Maar Elizabeths bewustwording van haar gevoelens voor Mr. Darcy is minder makkelijk in beeld te brengen. De omschrijving van Pemberley valt voor de kijker in 1995 immers niet meer automatisch samen met het karakter van zijn eigenaar. Een groot deel van zijn charme – bijvoorbeeld de bescheidenheid – zal dus echt door Darcy zelf uitgedrukt moeten worden.
Daarnaast speelt er nog een andere kloof tussen 1813 en 1995: Wij zijn een stuk minder terughoudend over verliefdheid en gevoelens van fysieke aantrekkingskracht. Waar wij misschien zouden vinden dat Elizabeth meteen open zou mogen zijn, was terughoudendheid in de tijd van Jane Austen meer op zijn plaats. De gevolgen van openbare aandachttrekkerij zien we tenslotte bij Elizabeths zusje Lydia.
Hoe dan toch de interne schok over te brengen, die Elizabeth voelt? En hoe zorg je ervoor dat de trotse Darcy heel duidelijk uit zijn comfort zone is? Door hem, zelfs voor publiek anno 1995, in een sexy en toch licht genante positie te brengen. Taadaaa!
De gêne van hun ontmoeting en de wederzijdse aantrekkingskracht zit zo in een kleine filmische vrijheid verpakt. De scriptschrijver heeft dit naar mijn mening heel mooi vormgegeven.
Zo zie je maar weer dat een kleine verandering in een script naar een beroemd boek niet per sé verkeerd is. Zelf hou ik altijd wel van authentieke vertolkingen, maar met goede reden mag daar best vanaf geweken worden.
Dit gebeurt bijvoorbeeld ook in de prachtige verfilming van Sense and Sensibility in 1995. Elinor en Colonel Brandon worden expres door oudere acteurs gespeeld dan hun karakter feitelijk is. In het boek is Elinor 19 jaar oud, terwijl Emma Thompson op het moment van filmen 35 was (het filmkarakter Elinor moest doorgaan voor 26). Ook het leeftijdsverschil tussen Colonel Brandon (35) en zijn vertolker Alan Rickman (toen 48) was vrij groot.
Op deze manier maakt de regisseur van de film voor het moderne publiek aanschouwelijk dat Elinor en de kolonel inderdaad wel een beetje over de gebruikelijke huwelijksleeftijd heen zijn: een belangrijk thema in Sense and Sensibility. Ook is er zo een groter contrast ten opzichte van de twee personages die wél de juiste huwbare leeftijd hebben: Marianne en Edward.
Zo zijn er tal van mooie boeken en films te noemen die op sommige punten met goede reden afwijken van het origineel. Zelf ben ik wel te spreken over de vertolking van Colonel Brandon door Alan Rickman – en omdat ik de film eerder zag dan dat ik het boek las, heeft hij ook zeker mijn beeld van dit goedmoedige karakter bepaald. Stiekem is de kolonel mijn favoriete Austen-held. Choqueer ik nu fervente Darcyfans? Mr. Darcy versus Colonel Brandon-discussies kunnen worden uitgevochten in de comments…
Terwijl ik nog een kopje thee neem. Vandaag weer earl grey met melk.
Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Jane Austen, Pride and Prejudice (1813). Via Gutenberg.org.
Hallo, al langere tijd volg ik dit blog op Facebook, maar vandaag bekeek ik je internetsite. Ontzetten leuk en interessant! Bedankt En ik blijf het blog (intensiever) volgen
Bedankt voor het compliment! Leuk om te horen dat je My inner Victorian zo gevonden hebt. Welkom op de site! 🙂
Een prachtige scene en ik kan me helemaal vinden in jouw gedachtengang over de vijver scene. Pride and Prejudice blijft mijn favoriete boek en serie!
Glad you agree! 😉 Pride and Prejudice is ook mijn favoriet van Jane Austen.
Leuk artikel! Ik kies voor Mr Darcy! 😉
Thanks! Hier 1 stem voor team Brandon, haha!
Wat grappig, ik heb zowel Sense & Sensibility als Pride & Prejudice gezien voor het vak Engels op de middelbare school en kan me de vijverscène inderdaad nog goed herinneren. Wat leuk om te horen dat je over een theorie hebt nagedacht die verdergaat dan ‘sex sells’ 🙂 Ik moet eerlijk zeggen dat het al best lang geleden is dat ik de film Sense & Sensibility heb gezien, dus op dit moment kan ik geen voorkeur uitspreken. Een goede reden om de film nog eens te gaan kijken 🙂
Ik kan het je zeker aanraden om hem nog eens te kijken. Lekker op een late zomeravond met een kopje thee…De film straalt echt een prettig landelijk Engeland uit, heerlijk om naar te kijken.
Wat een mazzel dat je P & P en S& S op school hebt gezien. Bij ons maakte de docent niet zulke populaire keuzes. 😛
Col. Brandon natuurlijk! Al is Darcy ook niet mis…
Huzzah, 2-1 voor Brandon is de tussenstand! 😉
Daar komt ie………….ik stem voor Darcy. 2-2 😉
Oh jé…zijn er nog Brandon-fans in de zaal? 😉