Een victoriaanse tuin voor kinderen

Ah, lente! Nu ik ons balkon weer een beetje bewoonbaar heb gemaakt, heb ik zin om aan de slag te gaan met nieuwe planten. Van lezeres Petra kreeg ik een mailtje met een ontzettend leuke tip: Het boekje Children and Gardens van de bekende tuinspecialiste Gertrude Jekyll (1843-1932) uit 1908. Tuinieren op kinderniveau, dat kan ik denk ik ook wel aan. Ben je ook benieuwd welke tips Gertrude Jekyll geeft voor een victoriaanse tuin?

De Victorianen waren dol op tuinieren. Het werd gezien als een nuttige bezigheid die goed was voor lichaam en geest. Ook kon je je ermee van je buren onderscheiden, als je in een straat woonde met allemaal dezelfde huizen in het rijtje. En al in Pride and Prejudice uit 1813 weet Charlotte Lucas heel goed dat ze haar man ermee het huis uit kan krijgen…

wilhelm-schuttze-kinderen-natuur-bessen-plukken

Meisjes plukken bessen door Wilhelm Schutze, rond 1840 [Publiek domein].

Tuintjes werden ook voor kinderen in de rijke klassen aangemoedigd; zo leerden ze praktische vaardigheden, geduld in het zaai-tot-oogst-proces en waren ze ook nog eens in de buitenlucht. Gertrude Jekyll richt zich met name tot deze kinderen.

Ze begint haar boekje Children and Gardens op een hele leuke toon, waaraan je kan zien dat er rond de eeuwwisseling van 1900 echt nagedacht werd over de manier waarop je kinderen in hun eigen belevingswereld aan kon spreken. Maar ook voor volwassenen is het leuk om te lezen. Ze begint als volgt:

“Well do I remember the time when I thought there were two kinds of people in the world — children and grown-ups, — and that the world really belonged to the children. And I think it is because I have been more or less a gardener all my life that I still feel like a child in many ways, although from the number of years I have lived I ought to know that I am quite an old woman. But I can still — when no one is looking — climb over a five-barred gate or jump a ditch […]”

De toon is dus gezet; speels en vrij toegankelijk. Maar wanneer ze uiteindelijk, later in het boek, over de werkelijke tuintips begint, zijn die voor kinderen best een hele kluif. En voor mij ook, trouwens.

Meisjes-steken-beek-over

Twee meisjes steken een beek over, door Carl von Bergen (1853-1933) [Publiek domein].

Bij een tuin hoort een tuinhuisje…

Jekyll schrijft haar boekje voor kinderen, maar moedigt hen tegelijkertijd aan om een aantal dingen aan hun ouders te vragen. Het zou namelijk goed zijn als de kinderen hun eigen stukje tuin krijgen, het liefst op een beetje een gunstige plek. Met daarbij tuingereedschap op kinderformaat (handgemaakt, want nog niet in de winkel verkrijgbaar!), zaadjes of kleine plantjes en, oh ja, het liefste ook een speelhuisje! En dan moet je niet denken aan een klein hutje met een glijbaan, zoals tegenwoordig, maar echt een mini-huis:

“[A] real, well-built little house, with a kitchen and a parlour, where [the children] can keep house and cook and receive their friends […].”

In de keuken kunnen de kinderen dan leren om jam te maken, en roerei, scones en sandwiches, om zo voor hun ouders en vriendjes een ware luncheon of thee-maaltijd op tafel te kunnen zetten. Dat Jekyll het serieus meent, blijkt uit haar omschrijving van de ideale keuken in dit mini-huis:

“The little house would be provided with all necessary fittings — a cooking-stove in the kitchen, a dresser, a cupboard, and a stout little kitchen table with a drawer. [It should] have a small pantry containing a water supply and a sink, where the crockery is washed up and water drawn […].”

Dan begint ze nog over de meubeltjes en het servies dat in de woonkamer beschikbaar moet zijn, maar wat me vooral opvalt is het praktische vertrouwen dat Jekyll heeft in haar lezertjes in de leeftijd tussen 7 en 14 jaar oud. In de woonkamer moet een haardvuur zijn, dat net als de keukenstoof moet worden aangestoken. Op het fornuis, dat veel riskanter was dan het onze, konden de kinderen zelf koken en bakken. Ze moesten ingrediënten snijden, en in de tuin aan de slag met echt gereedschap. Kortom: Er werd bepaald niet krampachtige gedaan over mogelijke ongelukken in huis en tuin. Vergeleken met onze kindermesjes met veilige handgrepen en andere moderne pogingen om onze kinderen maar geen blauwe plek op te laten lopen, is zo’n speelsetting maar een gevaarlijk idee.

tuinieren-voor-kinderen-ontwerp

Een ontwerp voor de ideale tuin voor kinderen, inclusief speelhuis, volgens Gertrude Jekyll. Uit: Children and Gardens (1908).

Maar kinderen werden nu eenmaal eerder dan tegenwoordig opgevoed met (speel)taken die naar het volwassen leven vooruitwezen. Nu wil ik niet beweren, dat ‘onze’ kinderen niet op 8-jarige leeftijd roerei zouden kunnen maken, maar het wordt gewoon niet meer van ze gevraagd. Toch denk ik dat ik zo’n speelhuis vroeger geweldig zou hebben gevonden, om daar (met wat hulp van volwassenen) ‘grote-mensen-dingen’ na te doen. Veel leuker dan een smartphone, toch?

tuinieren-voor-kinderen-knutselen

Een meisje knutselt een bol van sleutelbloemen uit haar tuin. Uit: Childern and Gardens (1908).

De eerlijkheid gebied me te zeggen dat de kinderen van toen ongetwijfeld wat hulp kregen van bedienden, of oudere broers en zussen. En bovendien was zo’n fantastische tuin met huisje ook alleen voor rijke gezinnen weggelegd. Het bekendste gezin is wel de Koninklijke familie zelf: Victoria en Albert lieten bij Osborne House voor elk kind een tuintje aanleggen, met een behoorlijk groot speelhuis ernaast: The Swiss Cottage. De prinsen en prinsessen leerden er zaaien en oogsten, en het huishouden doen. Ze zouden er hun hele leven mooie herinneringen aan houden.

tuin-speelhuisje-voor-kinderen

Het ideale speelhuisje voor kinderen, zoals afgebeeld in Children and Gardens (1908).

De tuin in!

Maar goed, de hoofdmoot van het boek beslaat natuurlijk tuinieren, en dan met name het kweken van mooie bloemen. Jekyll, die gedurende haar lange leven veel boeken over tuinieren schreef en veel bekende tuinen aanlegde, weet in zoveel detail over alle planten te vertellen, dat het mij als beginneling eerlijk gezegd nogal overdondert. Ik bedoel, ik heb wel eens tomaten en pepers gekweekt in de serre van ons oude appartement, maar er zijn ook een boel mooie bloemen voortijdig doodgegaan onder mijn ‘toezicht’. (Tussen twee haakjes, om één of andere reden blijven eetbare planten bij mij altijd langer leven… de liefde voor planten gaat blijkbaar ook door de maag?)

wilhelm-menzler-rose-of-all-roses

The rose of all roses (1889) door Wilhelm Menzler (1846-1926) [Publiek domein].

Met behulp van Jekyll’s boek hoop ik het nu eens goed aan te pakken. Bij ons huidige appartement hebben we alleen een balkon, maar van mijn schoonmoeder mag ik een stukje grond in haar tuintje gebruiken. Lief hè! En het wordt vast ook heel gezellig om het samen te doen. Uit alle tips van Jekyll selecteer ik het liefste een aantal plantjes om te eten, als ingrediënten voor mijn historische recepten. En lavendel mag natuurlijk ook niet ontbreken, voor het maken van lavendelstokjes en geurzakjes.

Jekyll raadt een kleine strook met makkelijk groente aan, zoals radijsjes, sla en tuinkers. Daarbij kunnen dan kruiden zoals dragon, echte kervel, bieslook, mosterd, peterselie en veldzuring.

victoriaans-tuintje

Mijn eigen moestuinbak aan de hand van Jekylls tips. Met verschillende kruiden, zoals dragon, echte kervel, bieslook en peterselie. En natuurlijk sla.

Uiteindelijk heb ik alle door Jekyll genoemde kruiden gezaaid of geplant, behalve veldzuring. Die hadden ze niet in het tuincentrum – maar volgens mij kun je deze plant wel in het wild vinden. Verder had mijn schoonmoeder al rozemarijn, salie en tijm in de tuin, dus dat hoefde ik niet te planten. Op ons balkon hebben we een kleine pot met aardbeien en meedere bloemen geplant. Al dat groen staat zo gezellig!

tuinieren-voor-kinderen-eigen-naam-waterkers

Jekyll geeft als tip het speelse idee om waterkers en mosterd te zaaien in de vorm van je naam. Uit: Childern and Gardens (1908). (Als je Josephine heet, moet je wel erg van waterkers houden…).

Ik ben benieuwd of mijn tuinierpoging gaat lukken, en natuurlijk hou ik jullie op de hoogte! Wie weet maak ik er dan gelijk een klein receptje bij, want Jekyll geeft in haar boekje ook makkelijke recepten voor haar mini-theepartijtjes. Dat vind ik een hele charmante toevoeging om voor kinderen het van-tuin-tot-tafel proces inzichtelijk te maken.

wilhelm-schutze-meisje-met-kat-venster

Een meisje aan het raam, door Wilhelm Schutze (circa 1840) [Publiek domein].

Uit het boekje blijkt wel dat tuinen altijd een bijzondere plek in het leven van Gertrude Jekyll hebben gehad. Ze schrijft dat ze als kind veel alleen was, met haar broers weg op de kostschool, en dat ze al de grote tuin bij hun huis verkende toen ze nog heel klein was. Aandoenlijk zijn haar beschrijvingen van de geuren en vormen die zo jong al een indruk om haar maakten. En ze schrijft ook vol liefde over de avonturen die je in de tuin kunt beleven, en over de katten die haar gezelschap houden in de tuin.

Voor zulke idyllische tuinen waar je uren in kunt rondlopen en spelen zullen de meeste Nederlandse gezinnen geen ruimte hebben. Maar nu de zon weer vaker tevoorschijn komt is het toch heerlijk om in de buitenlucht te zijn, ookal is het maar op een klein balkonnetje met een paar potten met fris groen. Op mijn balkon komen de eerste munttakjes alweer omhoog. Het is weer bijna tijd voor verse muntthee!

Petra, bedankt voor je tip voor dit leuke boekje!


Children and Gardens van Gertrude Jekyll is verkrijgbaar bij bol.com, maar ook gratis (en legaal) integraal te downloaden als pdf of e-readerbestand via Archive.org.

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Gertrude Jekyll: Children and Gardens (1908), via Archive.org.
Annie Gray: The Greedy Queen (2017).

9 gedachten over “Een victoriaanse tuin voor kinderen

  1. Wat een leuk artikel! Erg interessant en ik vind het leuk dat je tussendoor ook mooie Victoriaanse schilderijen laat zien. Succes met jullie groententuin.

  2. Wat een leuk artikel! Supergoed dat je al die plantjes zelf gaat kweken. Ik hoop dat ze in leven blijven. Succes ermee en veel plezier 🙂

    • Bedankt! Voorlopig staat alles er groen en fris bij. Behalve hetgene wat ik heb heb geoogst, natuurlijk. 😉

  3. Wat een leuk, toepasselijk artikel voor de lente! 🙂 Ik ben benieuwd of je plantjes het goed zullen doen. Verse munt klinkt in ieder geval al heerlijk!
    Wel bijzonder hoeveel verantwoordelijkheden de jonge kinderen toen al hadden inderdaad en hoe men vroeger minder snel gevaar in dingen zag. Nu zijn sommige dingen misschien een beetje het andere uiterste geworden qua bescherming van kinderen, maar de situatie van toen lijkt me ook niet helemaal ideaal, haha.

    • Ja leuk, hè? Ik word er telkens blij van hoe goed alles erbij staat. 🙂

      Er is inderdaad een boel veranderd, ook in de opvoeding van kinderen. Iedere tijd heeft zo zijn eigen ‘issues’, zullen we maar zeggen.

  4. Wat een leuk artikel! Ik hou zelf ook zo van tuinieren en had als kind al een hoekje in de tuin voor mijn eigen moestuintje 🙂 Ik hoop dat jouw plantjes het goed gaan doen.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.