Vandaag konden we kijken naar de finale van het derde seizoen van VICTORIA. De dag van de officiële opening van de Great Exhibition is eindelijk aangebroken, en Victoria staat trots naast haar Albert. Maar tussen alle successen door blijft er in The White Elephant nog genoeg ruimte voor intriges en dramatiek. In Frankrijk is er een nieuwe keizer opgestaan, en zus Feodora ziet een buitenkans weggelegd voor haar dochter Heidi. Ondertussen draait Prins Albert overuren, en lijkt hij op een flinke burn out af te stevenen. Of dat wel goed gaat…

Let op: Spoiler Alert voor aflevering 8!

Zoals het vaak gaat in succesvolle series, ben je bij het kijken van VICTORIA vaak nog niet eens helemaal bijgekomen van de ene gelukkige ontknoping, of er is een weer een spannende cliff-hanger die ons geduld op de proef stelt. Met zo’n nerveuse achtbaan van emoties is het soms lastig te overzien wat alle karakters doormaken. Maar ook in het echt hadden Victoria en Albert het flink te stellen met de dagelijkse uitdagingen van het regeren, en de vrienden en vijanden die hun leven bepaalden.

Hoewel sommige hoofdstukken door de schrijvers expres een beetje zijn uitvergroot of verdraaid, volgen andere plotwendingen hun leven juist veel nauwkeuriger dan je misschien zou durven denken! Mag ik je voor de laatste keer dit seizoen meenemen langs de meest onwaarschijnlijke maar ware gebeurtenissen uit het leven van de echte Victoria en Albert?

Wie was Prinses Adelheid? En had zij echt keizerin van Frankrijk kunnen worden?

Ja, dat had gekund. Napoleon III heeft het nichtje van Victoria inderdaad gevraagd, maar politiek gezien lag een match tussen de kersverse Franse keizer en een familielid van de machtige Britse vorstin erg gevoelig.

In aflevering 7 van VICTORIA hebben we Heidi ontmoet, de dochter van Feodora. Ook al lijkt tante Victoria even de naam van haar Duitse nichtje ontschoten te zijn (genant!); ze heeft wel degelijk echt bestaan. Prinses Adelheid (of ‘Adelaide’ voor de Britten) werd geboren in 1835. Haar roepnaam was in het echt niet Heidi, maar Ada. In de tijd waarin de aflevering speelt, is ze ongeveer 16 jaar oud. Net als haar moeder Feodora heeft Adelheid nooit daadwerkelijk aan het hof van een Engels vorst gewoond, maar in 1852 speelde zij wel een belangrijke rol in Britse hofzaken.

Dat kwam door keizer Napoleon III. Zoals we al in eerdere afleveringen van VICTORIA hebben gezien, is het door de nasleep van de Franse revolutie nog lang onrustig in 19e-eeuws Frankrijk. Koningen komen en gaan. De Franse leider Napoleon III (het neefje van de bekendste Napoleon) maakte in 1848 handig gebruik van de zoveelste revolutie in Frankrijk om president te worden. Prince-President, zelfs.

Maar hij had meer ambitie. Toen het einde van zijn officiële termijn als president in zicht kwam, liet hij zich met behulp van een aantal slimme maneuvres verkiezen tot keizer van de Fransen. Een prestigieuze positie, maar eentje die moeilijk te behouden valt, zeker in Frankrijk. De nieuwe keizer had ook nog geen stevige internationale connecties. Een slim huwelijk zou daaraan kunnen bijdragen: bijvoorbeeld met een dame van koninklijke komaf!

De Europese vorstenhuizen stonden niet bepaald trappelend in de rij. Wie durfde zijn vingers aan zo’n omhooggevallen republikein te branden? De nieuwe Napoleon kon weleens een riskante schoonzoon blijken, vooral als hij qua ambities echt zijn legendarische oom achterna zou willen gaan.

Napoleon III ving eerst bot bij een Zweedse prinses. Bij een volgende zoektocht kwam hem toen prinses Adelheid van Hohenlohe-Langenburg op het oog – onze Heidi. De kleine Duitse vorstendommetjes waren sowieso een belangrijke kweekvijver voor koninklijke huwelijkspartners (zoals ook Prins Albert), maar Adelheid had nog als bonus dat ze zo dicht bij het machtige Britse koningshuis stond. Een perfecte politieke match voor Napoleon III, dus.

Victoria en Albert waren not amused. Zij konden hun nichtje toch niet zomaar laten trouwen met een omhooggevallen president, familie van Engelands grootste vijand? Wie weet in wat voor politieke chaos zij terecht zou kunnen komen – oorlogen, revoluties, guillotines! Liever niet, dus. Maar Napoleon III zomaar publiekelijk afwijzen lag ook politiek gevoelig. Victoria en Albert waren slim genoeg in dit soort internationale familiezaken; en terwijl Feodora en haar man Ernst in Langenburg op Britse goedkeuring wachtten, hielden oom en tante in Londen wijselijk hun mond.

De ambitieuze ouders van Adelheid zaten daarmee behoorlijk in een spagaat; hoe konden zij hun dochter keizerin laten worden én Victoria en Albert te vriend houden? Hun tactiek was een gewaagde gok: Ze speelden hard to get, en wezen Napoleon af. Zo hoopten ze in een goed boekje bij Victoria en Albert te blijven, en tegelijkertijd bij Napoleon III een betere onderhandelingspositie voor Adelheid af te dwingen.

Daarmee overspeelden Adelheids ouders hun hand; want Napoleon had haast, én oog voor mooie vrouwen. Hij leerde in de tussentijd de mooie Eugénie de Montijo kennen, die hij maar wat graag als maîtresse wilde. Maar zij was niet dom. Volgens de overlevering vroeg de flirtende keizer aan haar: “Wat is de weg naar uw hart?” – en zij antwoordde gevat: “Die loop door de kerk, Sire.” Eugénie kreeg haar zin, en de verliefde Napoleon maakt haar keizerin van Frankrijk.

De serie VICTORIA kiest dus waargebeurde huwelijksonderhandelingen als belangrijke verhaallijn voor aflevering 8. Alleen werd het spel in het echt door meerdere partijen gespeeld, en viel het niet binnen een vete tussen Victoria en haar zus Feodora. Over een arme Bertie die zo zijn eerste blauwtje loopt heb ik in al mijn biografieën ook niets kunnen vinden… Wel weet ik dat Adelheid vier jaar later zelf alsnog trouwde met Frederik, de hertog van Sleeswijk-Holstein.

Was de Great Exhibition van 1851 echt zo’n succes, en was Alberts rol in het opzetten ervan echt zo groot?

Ja en ja! Prins Albert heeft als buitenstaander veel gedaan om zijn nieuwe thuisland de moderne tijd in te slepen. Veel conservatieve Britten waren kritisch, maar de grote en eerste Wereldtentoonstelling ooit was een bijzondere en doorslaggevende overwinning voor Prins Albert.

Albert had in Duitsland een moderne opleiding gehad, waarin het belang van wetenschappelijke kennis en een open houding richting technologische ontwikkelingen sterk benadrukt werd. Als echtgenoot van de koningin – zonder macht, maar met veel invloed – zette hij zich in om deze kwaliteiten te cultiveren bij de Britten, die in Alberts ogen ten onrechte argwanend tegen verandering aankeken.

Samen met uitvinder en ontwerper Henry Cole vatte Albert het plan op om – naar Frans voorbeeld- een grote tentoonstelling te organiseren. Zo konden de Britten aan de hele wereld laten zien wat hun wereldrijk aan technisch vernuft en kunst in huis had. En tegelijkertijd hoopten ze daarmee de Britten zelf van hun eigen kunnen te overtuigen.

Want kritiek op deze Great Exhibition of the Works of Industry of All Nations was er genoeg. Victoria’s Oom Cumberland, die in seizoen 1 als slechterik mocht figureren, was ook in werkelijkheid een tegenstander van het plan. Hij verspreidde vanuit zijn koninkrijk in Hannover schadelijke geruchten over het project van zijn maffe aangetrouwde neef. Zo bazuinde hij rond dat zo’n belachelijke tentoonstelling allerlei revolutionair gespuis uit Europa zou aantrekken, en dat respectabele royals en andere vips Londen maar beter konden vermijden:

“The folly and absurdity of the Queen in allowing this trumpery must strike every sensible and well-thinking mind […], as no human being can possibly answer for what may occur on the occasion. The idea … must shock every honest and well-meaning Englishman.”

Ook waren er bezorgde stemmen die vreesden dat zo’n menigte op één locatie zou kunnen leiden tot het uitbreken van allerlei epidemieën, of dat het gebouw zou kunnen instorten. Tijdschrift Punch greep de kans om een spotprent te maken van het voorgestelde tentoonstellingsgebouw, in de vorm van een militair hoofddeksel dat Albert een paar jaar eerder had ontworpen (en waar toen ook al hard om gelachen werd).

Behalve een hoop pesterijtjes waren er ook echte zorgen: Zo’n omvangrijk evenement was nog nooit georganiseerd. Hoe moet je zoveel bezoekers verzorgen? Hoe beveilig je alle exposities? Waar moet het allemaal plaatsvinden? Kan Londen het verkeer wel aan? En de meest dringende vraag: Hoe bouw je een gebouw, dat groot genoeg is voor een Great Exhibition, wat daarna ook weer afgebroken kan worden. En graag met een betaalbaar prijskaartje. Het was geen gemakkelijke onderneming, dus. Prins Albert was vastbesloten om critici te laten zien wat hij waard was, en nam persoonlijk de leiding over het hele project.

Het werd een zwarte taak. Aan doorzettingsvermogen lag het niet, maar delegeren was niet Alberts sterkste kant. De prins hield zich dag en nacht bezig met ontwerpen doornemen, commissies overtuigen, en besluiten nemen over de allerkleinste details. Er gebeurde niets zonder goedkeuring van de prins. In de maanden van de bouw klaagde de opzichter zelfs dat hij niet aan zijn werk toekwam vanwege alle koninklijke bezoekjes aan het bouwterrein!

Maar wat er uiteindelijk in Hyde Park verrees blies zelfs de sterkste critici omver. Onder leiding van Albert en kassenbouwer Joseph Paxton ontstond in een paar maanden tijd een enorme constructie van gietijzer en glas. Deze was gebaseerd op eigentijdse ontwerpen voor tropische kassen, maar nu op een ongekend grote schaal. Een gigantisch bouwwerk met bijna 300.000 ruiten van schitterend glas: Het was werkelijk een Crystal Palace.

De Great Exhibition werd een geweldig succes! Ze werd op 1 mei 1851 feestelijk geopend door Victoria, Albert en de kinderen. Het internationale publiek kwam woorden tekort; sommigen huilden zelfs. In 140 dagen tijd stroomden zo’n zes miljoen bezoekers door het 564 meter lange wonder van glas en licht, waar alles wat de beschaafde wereld kon maken aan techniek en kunst verzameld stond. Onder de bezoekers was ook schrijfster Charlotte Brontë, die haar gevoel over de tentoonstelling misschien nog wel het meest treffend omschreef:

“It is a wonderful place – vast, strange, new and impossible to describe. Its grandeur does not consist in one thing, but in the unique assemblage of all things. Whatever human industry has created you find there, from the great compartments filled with railway engines and boilers, with mill machinery in full work, with splendid carriages of all kinds […] to the glass-covered and velvet-spread stands loaded with the most gorgeous work of the goldsmith and silversmith, and the carefully guarded caskets full of real diamonds and pearls worth hundreds of thousands of pounds […] It seems as if only magic could have gathered this mass of wealth from all the ends of the earth – as if none but supernatural hands could have arranged it this, with such a blaze and contrast of colours and marvellous power of effect.”

Waren vriend en vijand vóór de Great Exhibition verdeeld over de prins, nu was iedereen vooral verenigd in hun bewondering voor de visie en de bijzondere prestatie die Albert had neergezet. Victoria was zo trots als een pauw op haar man, en omschreef het Crystal Palace als:

“…astonishing , a fairy scene. Many cried, and all felt touched and impressed with devotional feelings… [the] tremendous cheering, the joy expressed in every face […] I do feel proud at the thought of what my beloved Albert’s great mind has conceived.”

Alberts fantastische werk overtrof alle verwachtingen; en behalve dat de Wereldtentoonstelling het Verenigd Koninkrijk op de kaart zette als het meest vindingrijke en vooruitstrevende land van de eeuw, leverde de kaartverkoop een winst van omgerekend 21 miljoen euro op. Hiermee werden nieuwe culturele instituten in het leven geroepen, waaronder uiteindelijk het Victoria & Albert Museum.

Was Alberts gezondheid echt zo slecht rond 1851?

Ja, helaas wel. Hij had al vanaf zijn jeugd niet zo’n sterk gestel gehad. Vooral zijn spijsvertering speelde regelmatig op, waardoor hij zelfs tijdens zijn eerste bezoek aan prinses Victoria op 16-jarige leeftijd verstek moest laten gaan bij een diner.

Verder zat het nu eenmaal in Alberts persoonlijkheid ingebakken dat hij een behoorlijke workaholic was. Tijdens het organiseren van de Great Exhibition nam hij zo veel taken op zich, dat hij er bijna aan onderdoor ging. Hij schreef aan zijn stiefmoeder in Coburg dat hij zich meer dood dan levend voelde.

Op portretten uit die tijd zie je dat Albert snel verouderde door alle stress en overwerk. Julia Baird schrijft dat Albert typisch een kandidaat zou zijn voor wat je tegenwoordig ‘burn out’ zou noemen. Hij kreeg in toenemende mate last van reumatische klachten, hoofdpijn, somberheid en maagklachten. Er is wel door Helen Rappaport gesuggereerd dat hij misschien leed aan de ziekte van Crohn: Maar zeker zullen we dat waarschijnlijk nooit weten. Het is wel duidelijk dat hij rond 1851 niet meer de fitte jongeman was, die Victoria trouwde. En hij was pas 32 jaar.

En hoe zit het nu met Victoria en Feodora?

Zo aan het einde van de serie is het wel zo eerlijk om even nog een blik op het grootste conflict van afgelopen seizoen te werpen: dat tussen Victoria en haar jaloerse halfzus Feodora. Hoewel Feodora in aflevering 1 theatraal ten tonele verscheen, is het nooit echt gebeurd dat zij zich zo lang aan het Britse hof verschanst heeft. En, nog veel belangrijker: Victoria en Feodora hadden helemaal geen ruzie.

In het echt was hun band juist heel hecht en liefdevol, ook al woonden ze ver van elkaar vandaan. Ze schreven elkaar heel hun leven lang honderden brieven, en waren heel blij met elkaar. Overigens noemde Victoria haar zus geen ‘Feo’ maar ‘Fidi’. In 1872 werd Feodora ziek, en zagen de zussen elkaar voor het laatst.

Vlak na Feodora’s dood in 1872 ontving Victoria een brief, die al twintig jaar eerder door haar zus geschreven was, maar met de opdracht om nu pas bezorgd te worden. Hierin schreef Feodora de volgende, ontroerende boodschap aan haar kleine zusje:

“I can never thank you enough for all that you have done for me, for your great love and tender affection. These feelings cannot die; they must and will live on in my soul – till we meet again, never more to be separated – and you will not forget.”

Het is interessant om te beseffen dat deze brief dus geschreven is in de tijd dat seizoen 3 van VICTORIA speelt. Van een vete was dus bepaald geen sprake.

Victoria schreef in haar dagboek hoeveel verdriet ze had om de dood van haar zus; Feodora was de enige gelijkwaardige link met haar eigen jeugd die haar nog restte.

Snif. Je mag dus wel stellen dat de echte Victoria en Feodora heel veel van elkaar gehouden hebben. Toch wel een beetje sneu dat ze in de serie VICTORIA als zulke ruziemakers geportretteerd zijn.

Dat was het dan voor dit seizoen. Voor wie Victoria en Albert gaan missen heb ik komende maandag een speciaal blog op het programma staan, met bijzondere foto’s van het koninlijk gezin uit de periode waarin seizoen 3 zich heeft afgespeeld. Stay tuned!

Tijd voor thee. Vandaag: Een lekker kopje dampende winterthee.

Benieuwd naar de andere afleveringen? Lees dan:
VICTORIA seizoen 3 – 1: Feodora, revoluties, en Lord Palmerston
VICTORIA seizoen 3 – 2: Chartists, op de vlucht, en Francatelli
VICTORIA seizoen 3 – 3: Osborne House, opvoedingsperikelen, en de hertogin van Monmouth
VICTORIA seizoen 3 – 4: Ruzie, Cholera, en Florence Nightingale
VICTORIA seizoen 3 – 5: Ierland, Lord en Lady Palmerston en Berties leraar
VICTORIA seizoen 3 – 6: Feodora als koningin, privétekeningen, en Berties schedel
VICTORIA seizoen 3 – 7: Sophie in het nauw, afscheid van Wellington, en Palmerstons plan
VICTORIA seizoen 3 – 8: Heidi en Napoleon III, Feodora en Victoria, en Albert en zijn Great Exhibition

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Julia Baird: Victoria, the Queen – An intimate biography of the woman who ruled an empire (2016).
Helen Rappaport: Queen Victoria, a biographical companion (2003).
Stanley Weintraub: Albert, Uncrowned King (1997).
Charlotte Bronte visits the Great Exhibition – 1851. Op: MyTimemachine.co.uk.
Great Exhibition op Wikipedia.org.
Princess Adelheid of Hohenlohe-Langenburg op Wikipedia.org.
Napoleon III op Wikipedia.org.
Eugénie de Montijo op Wikipedia.org.