De aflevering van vandaag bevat een heleboel politieke spelletjes. Lord Palmerston heeft een eigenzinnig plan, en riskeert daarmee een oorlog op Europees niveau. Ondertussen probeert Victoria de hertog van Wellington in te zetten om Albert te beïnvloeden, en verstevigt de hertog van Monmouth zijn greep op Sophie. Maar klopt dit allemaal wel? Tijd om het uit te zoeken!

Let op: Spoiler Alert voor aflevering 7!

A Public Inconvenience – ook ditmaal is de titel van de episode weer prachtig gekozen. De zaak van Don Pacifico in Griekenland bedreigt de hele politieke balans in Europa. Lord Palmerston vraagt Victoria’s toestemming om in te grijpen, waar zij iets te achteloos mee akkoord gaat. Bij Palmerston moet je altijd opletten!

Victoria maakt zich ondertussen zorgen over haar band met Albert en die met Feodora. De driehoek begint nogal benauwend aan te voelen. Misschien kan Victoria Albert beïnvloeden via de hertog van Wellington? Zoals jullie hieronder zullen lezen, had de koningin een goede band met hem, maar heeft de serie wel wat dichterlijke vrijheden genomen.

En dan is er nog Sophie, die steeds onvoorzichtiger wordt in haar affaire met Joseph. En dan besluit haar man om tot drastische maatregelen over te gaan. Maar kon dat zomaar in de Victoriaanse tijd? Lees snel verder!

Gunboat diplomacy: Was Lord Palmerston echt zo’n gehaaide politicus?

Jazeker! In deze aflevering zien we Lord Palmerston op een doorslaggevend moment voor Groot-Brittannië’s rol in de 19^e-eeuwse wereldpolitiek; de Don Pacifico-affaire. Dit was een behoorlijk explosieve situatie.

Het verhaal begint in Griekenland, dat pas sinds 1821 een onafhankelijk koninklijk was; in het leven geroepen door Engeland, Frankrijk en Rusland. In 1847 braken er in Athene rellen uit, omdat de lokale machthebbers tegen de wil van de bevolking in de jaarlijkse paasprocessie veranderd hadden.

Uit onvrede werd het huis van de joodse diplomaat David Pacifico geplunderd. De Griekse politie greep naar verluidt expres niet in. Vervolgens deed de Griekse regering drie jaar lang niks met Pacifico’s verzoek tot een omvangrijke schadevergoeding. Pacifico was oorspronkelijk Brits onderdaan, en daarom werd de kwestie uiteindelijk doorgespeeld naar minister Palmerston van Buitenlandse Zaken.

Zo kwam een ‘Griekse’ zaak op het bordje van de Britse politiek terecht. Om de goede verstandhouding met het Griekse koningshuis te bewaren, wilden de meeste vooraanstaande politici de kwestie liever laten rusten. Maar de eigenzinnige Palmerston had geen zin om het op safe te spelen. Ook al was hij aan de ene kant voorstander van een sterk en onafhankelijk Griekenland, hij wilde ook de belangen van een Britse burger verdedigen. Want dat waren Britse belangen.

Palmerston nam geen halve maatregelen: Hij beval een deel van de Britse vloot om in de haven van Athene te gaan liggen, om te laten zien wie er volgens hem de baas was. De kleine Griekse vloot kon geen kant meer op, en na twee maanden kon ook de Griekse koning Otto niets anders dan tegemoetkomen aan Don Pacifico’s eis. Frankrijk en Rusland werden erg nerveus van dit Britse staaltje krachtpatserij, maar verder dan formeel protest kwam het niet. Maar het had gemakkelijk op een echte oorlog uit kunnen lopen. Palmerston had gevaarlijk spel gespeeld, en gewonnen.

Thuis in Londen was men over het algemeen niet gecharmeerd van Palmerstons eigenhandig ingrijpen. Vooral in het Hogerhuis, maar ook in het Lagerhuis klonk er stevige kritiek. Ook koningin Victoria en Albert konden er niet om lachen: De Europese vrede op het spel zetten voor één man?

Palmerston wist zich er letterlijk uit te praten. In een speech van bijna vijf uur verdedigde hij zijn omstreden beleid, waarbij hij knap op populaire romantische sentimenten inspeelde. Hij vergeleek het Britse rijk met dat van de Romeinen:

“As the Roman, in days of old, held himself free from indignity, when he could say, civis Romanus sum, so also a British subject, in whatever land he may be, shall feel confident that the watchful eye and the strong arm of England will protect him from injustice and wrong.”

Zijn woorden hadden succes, en zelfs Koningin Victoria was onder de indruk. Zo kreeg Palmerston ook een tweede keer zijn zin, met een speciaal verdrag tussen Victoria en de Griekse koning, waarbij onder andere het eigendom van Don Pacifico in ere werd hersteld.

Voorlopig lukte het Palmerston dus om zowel in de buitenlandse als binnenlandse politiek telkens goed te dobbelen. Maar hoe lang dat geluk in het spel zou duren, zullen we misschien nog wel zien…

Kon een Victoriaanse man zijn echtgenote gevangenzetten en haar zelfs in een gekkenhuis laten opnemen?

Ja, dat kon helaas. In de serie zien we dat de hertog van Monmouth zijn vrouw Sophie in huis gevangen houdt, en dat hij twee artsen inhuurt die bereid zijn om haar gek te laten verklaren. Helaas was dit tot ver in de 19^e eeuw inderdaad mogelijk in Groot-Brittannië, en er zijn ook daadwerkelijk gevallen van bekend.

Tot 1882 was een vrouw zodra ze trouwde eigendom van haar echtgenoot. Een vrouw was dus geen individuele rechtspersoon. Wanneer de hertog van Monmouth in de serie sneert dat hij Joseph wil “aanklagen voor schade aan zijn eigendom”, heeft hij juridisch gezien dus gelijk. Kinderen waren tot 1839 eveneens eigendom van de man, maar na die datum konden kinderen tot 7 jaar bij hun moeder blijven – in het zeldzame geval van een scheiding.

Scheiden was in de 19e eeuw niet gemakkelijk geregeld.  Vóór 1858 was het vrijwel onmogelijk om te scheiden van je partner. Je moest er namelijk een speciale privéwet voor door het parlement loodsen, en dat kostte veel tijd en geld. De gewone man en vrouw konden dus niet scheiden.

Pas vanaf 1858 zorgde de Matrimonial Causes Act ervoor dat scheiden wel mogelijk werd, onder bepaalde voorwaarden. Een man mocht voortaan van zijn vrouw scheiden in geval van bewezen overspel. Een vrouw mocht van haar man scheiden in het geval van overspel, plus verzwarende factoren als mishandeling, bigamie en verlating.

Naast een officiële scheiding (divorce) bestond er vanaf 1858 ook de mogelijkheid tot formele separation: Dit betekende dat man en vrouw apart konden gaan wonen, maar dat hertrouwen niet mogelijk was. Een separation kon worden toegewezen op grond van overspel, mishandeling of verlating.

Allemaal juridische details, maar wel interessant voor het verhaal van de fictieve hertogin van Monmouth. In de serie loopt Sophie de kans om haar zoon nooit meer te zien; haar man heeft immers de voogdij. En het is goed mogelijk dat zij door de plannen van haar man voor de rest van haar leven in een verschrikkelijk gesticht zal belanden…

Er zijn een aantal beroemde gevallen waarbij deze wetten en de positie van de vrouw een belangrijke rol spelen. Het verhaal van de hertogin van Monmouth is op minimaal één hiervan gebaseerd: dat van Caroline Norton.

Caroline Norton (1808-1877) zat in 1836 gevangen in een gewelddadig huwelijk. Ze liep uiteindelijk weg bij haar man, waarna hij de kinderen bij haar weghield, en deze overbracht naar een geheim adres in Schotland. Daarna werd Caroline door haar echtgenoot van overspel beschuldigd, wat tot in de rechtszaal werd uitgevochten. Het werd een zaak die veel bekijks trok, want de beschuldigde minnaar was niemand minder dan de toenmalige premier, Lord Melbourne! Overspel werd niet bewezen, maar Caroline Norton was wel haar goede reputatie kwijt. En ze zou haar kinderen nog maar spaarzaam zien.

“An English wife may not leave her husband’s house. Not only can he sue her for restitution of “conjugal rights,” but he has a right to enter the house of any friend or relation with whom she may take refuge…and carry her away by force…” (getuigenis van Caroline Norton in 1855).

Een ander beroemd geval is dat van Georgina Weldon (1837-1914). In 1875 wilde haar man van haar af, en liet twee artsen onder valse voorwendselen een gesprek met haar voeren. Daarna tekenden die de benodigde papieren, waarmee ze formeel gek werd verklaard. Georgina rook onraad, en toen mensen van het gesticht haar wilden meenemen, wist ze te ontvluchten.

Helaas kon Georgina haar man en de betrokken artsen niet aanklagen, omdat zij als getrouwde vrouw geen rechtspersoon was. Daarom besloot ze haar verhaal aan verschillende kranten te vertellen, zodat het in ieder geval openlijk bekend zou zijn. Daarnaast hoopte ze dat haar echtgenoot en de artsen haar zélf zouden aanklagen voor laster, want dan kon ze via een omweg toch haar gelijk halen. Maar dat lukte niet

Uiteindelijk kon Georgina door een nieuwe wet (de Married Women’s Property Act) in 1882 wél een zaak tegen haar man aanspannen. Die won zij. De rest van haar leven zou Georgina zich inzetten voor vrouwenrechten.

En het laatste beroemde geval kwam pas dit jaar aan het licht: Dat van Charles en Catherine Dickens! In de late jaren 1850 werd Charles zijn huwelijk zat, en werd hij tot overmaat van ramp verliefd op een ander. Maar een scheiding zat er blijkbaar niet in, omdat Catherine zich niet schuldig maakte aan zaken als overspel, mishandeling en verlating.

Volgens een recent ontdekte bron kwam Charles toen op een ander idee: Zijn vrouw krankzinnig laten verklaren! Na een opname van zijn vrouw in een gekkenhuis kon hij immers ‘netjes’ scheiden van tafel en bed, en werd zijn imago (en vermoedelijk zijn zelfbeeld) niet meer dan nodig geschaad. Helaas voor hem ging dat plan niet door, omdat hij niet de benodigde twee artsen kon vinden die bereid zouden zijn om dergelijke papieren te tekenen. Uiteindelijk scheidden Charles en Catherine in juni 1858 van tafel en bed, officieel met wederzijds goedvinden.

Over Catherine en Charles en het fenomeen ‘madhouse divorce’ wil ik overigens nog eens een langer artikel schrijven, maar dat vergt natuurlijk meer onderzoek.

Was de hertog van Wellington echt zo belangrijk voor Victoria?

In deze aflevering beseft Victoria dat ze afscheid moet gaan nemen van een belangrijke vriend en raadgever: Arthur Wellesley, hertog van Wellington. Hij was een zeer belangrijk persoon in de Britse politiek en het openbare leven. Nadat hij Napoleon bij de beroemde Slag bij Waterloo verslagen had, werd hij een nationale held. En na zijn militaire loopbaan werd hij als Tory zelfs tweemaal premier.

Toen Victoria in 1837 op de troon kwam, was Wellington dus al een man van aanzien, op wiens adviezen zij graag terugviel. In 1839 vroeg ze hem zelfs om – na haar Lord M. – wederom premier te worden. Vanwege zijn leeftijd nam hij die functie niet op zich, tot grote ergernis van Victoria.

Victoria’s band met Wellington bekoelde in die tijd nog verder, toen hij zich openlijk afvroeg of Albert wel zo’n verstandige keuze was als echtgenoot van het Britse staatshoofd. Victoria liet het er niet bij zitten, en was niet van plan om Wellington uit te nodigen op haar bruiloft. Maar ja, de nationale oorlogsheld kun je ook als koningin niet zomaar ontvrienden. Lord Melbourne moest hemel en aarde bewegen om Victoria ervan te overtuigen dat Wellington toch echt aanwezig móest zijn.

Gelukkig draaiden beide koppige persoonlijkheden snel bij, zeker toen bleek wat een geschikte partij Albert bleek te zijn. Wellington bleef sindsdien altijd een belangrijke steunpilaar voor de jonge vorstin, die zij zelf omschreef als “the best friend we have.”

Op 1 mei 1850, de dag dat de hertog van Wellington 81 jaar oud werd, beviel Koningin Victoria van haar derde zoon. Inmiddels was de band van Victoria en Albert met oude hertog zo hecht, dat de kleine prins naar hem vernoemd werd: Arthur. Wellington werd een van zijn peetouders.

In serie probeert Victoria haar man van de Great Exhibition af te leiden, door hem via de hertog van Wellington een nieuwe functie te geven: die van opperbevelhebber van het Britse leger. In het echt was Victoria echter apetrots op de Exhibition-plannen van de prins, en was het de hertog van Wellington zélf die Albert voordroeg voor de hoge post. Wat een eer! Albert sloeg het aanbod echter af, omdat hij (waarschijnlijk terecht) aanvoelde dat een buitenlander als opperbevelhebber niet overal in goede aarde zou vallen. Maar dat Wellington Albert hoog had zitten, en een goede band had met Victoria, dat kunnen we wel aannemen.

Nog één aflevering te gaan! In dit derde seizoen ligt het tempo aan spannende gebeurtenissen wel erg hoog. Zal het goed aflopen met Sophie, en kan Palmerston hoog spel blijven spelen? En vinden Victoria en Albert verder de weg terug naar elkaar? De ontknoping zien jullie komende zaterdag!

Tijd voor thee: gember met citroen.

Benieuwd naar de andere afleveringen? Lees dan:
VICTORIA seizoen 3 – 1: Feodora, revoluties, en Lord Palmerston
VICTORIA seizoen 3 – 2: Chartists, op de vlucht, en Francatelli
VICTORIA seizoen 3–3: Osborne House, opvoedingsperikelen, en de hertogin van Monmouth
VICTORIA seizoen 3 – 4: Ruzie, Cholera, en Florence Nightingale
VICTORIA seizoen 3 – 5: Ierland, Lord en Lady Palmerston en Berties leraar
VICTORIA seizoen 3 – 6: Feodora als koningin, privétekeningen, en Berties schedel
VICTORIA seizoen 3 – 7: Sophie in het nauw, afscheid van Wellington, en Palmerstons plan
VICTORIA seizoen 3 – 8: Heidi en Napoleon III, Feodora en Victoria, en Albert en zijn Great Exhibition

---

Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Elizabeth Langford: Victoria R.I. (1964).
Helen Rappaport: Queen Victoria – A Biographical Companion (2003).
Stanley Weintraub: Albert – Uncrowned King (1997).
A.N. Wilson: Victoria – A Life (2014).
Letters reveal Charles Dickens tried to place his wife in an asylum. Op: York.ac.uk (20 februari 2019).
Married Women’s Property Act 1882 op Wikipedia.org.
Matrimonial Causes Act 1857 op Wikipedia.org.
Georgina Weldon op Wikipedia.org.
Caroline Norton op Wikipedia.org.
Don Pacifico affair op Wikipedia.org.
Arthur Wellesley, 1st Duke of Wellington op Wikipedia.org.