Echte ouderwetse aardbeienjam van Mrs. Beeton

Jam is naast alle moderne vormen van broodbeleg wat ouderwets geworden. Ik zou zelfs zeggen: een beetje ondergewaardeerd. Hoe anders was dat in de victoriaanse tijd, toen jam – naast stroop – één van de weinige zoetigheden was die je te eten kreeg. Het werd dan ook veel gebruikt als extra smaakmaker in gebak, vooral tijdens de wintermaanden, wanneer er geen vers fruit beschikbaar was. Vandaag deel ik met jullie een heerlijk recept voor aardbeienjam uit 1861.

Ik hou van jam. Echte jam. Geen halvajam, light-jam of – zoals mijn oma vroeger zei – jam waar een aardbei overheen gevlogen is. Echte jam bestaat meestal voor de helft uit verse vruchten en voor de andere helft uit suiker. Het zorgt voor een lekkere, rijke vruchtensmaak, en voor een jam die zo’n twee jaar lang houdbaar is. En wie bang is voor de hoeveelheid suiker: Er zit niet minder suiker in echte jam dan in veel ander zoet broodbeleg. En als je het zelf maakt, weet je precies wat erin zit.

Advertentie voor zaadjes om zelf aardbeien en frambozen te kweken. Uit: Mills’seed catalogue (1904) [Publiek domein].

Jam maken was een handige manier om het overschot aan vruchten in de zomer te verwerken tot een houdbaar product voor later in het jaar. Mrs. Rundell, een huisvrouw van aan het begin van de 19e eeuw, hecht in haar kookboek nog bijzonder veel waarde aan de kennis en kunde van het inmaken van voedsel. En ook Mrs. Beeton ziet in 1861 nog genoeg reden om vrouwen deze vaardigheden bij te brengen. Aan het einde van de eeuw kwamen er echter steeds meer jams van fabrikanten op de markt, wat natuurlijk makkelijk was. Maar – wat mij betreft – vast niet zo lekker als zelfgemaakte jam.

Victoriaanse aardbeienjam

Onderstaand recept voor aardbeienjam komt van Mrs. Beeton. Interessant is de toevoeging van rode aalbessensap. Dit geeft natuurlijk extra smaak, maar geeft bovenal de nodige pectine om de jam te doen geleren. Aardbeien bevatten namelijk van nature te weinig pectine om zonder hulpmiddel tot jam te kunnen worden gemaakt. Tegenwoordig wordt voor het geleerproces vaak gebruik gemaakt van citroensap of speciale geleisuiker.

Dat jam een geliefde zoetigheid was bij kinderen, laat deze afbeelding uit het Weekblad voor de Jeugd (1908) zien. Jam wordt hier als één van de lekkere snoeperijen in een kinderdroom genoemd. De vliegende Christmas Pudding is wel een beetje vreemd… Collectie: My inner Victorian [Publiek domein].

Voor mijn jam maakte ik zelf het aalbessensap, door 1 kilo schone aalbessen au bain-marie te verwarmen, zodat het sap uit de vruchten trekt. Daarna zeefde ik de pulp om alle sap op te kunnen vangen. Van de kilo schoongemaakte besjes kreeg ik ongeveer 500 ml sap. Ik heb niet geprobeerd of aalbessensap uit de supermarkt ook werkt; het zou natuurlijk wel een boel werk schelen, dus die test staat nog op mijn to do-lijst! Maar zo maak je de jam:

Aalbessen schoonmaken is best een werkje! Deze oogst is van vorig jaar, toen ik bij een lieve buurvrouw mocht komen plukken. Foto © My inner Victorian.

Ingrediënten voor circa 850 ml jam

  • 455 gram aardbeien
  • 285 ml rode aalbessensap
  • 565 gram suiker

Bereidingswijze:

Leg een oud schoteltje in de diepvries. Schenk het aalbessensap in een grote pan met een stevige bodem, en los de suiker daarin op. Was en snijd de aardbeien, indien ze erg groot zijn. Het is wel lekker om de stukken grof te houden, als je van stukjes fruit in je jam houdt. Wanneer de suiker is opgelost in het sap doe je de aardbeien erbij. Laat het geheel op middelhoog vuur gedurende 30 tot 45 minuten koken. De jam kookt pas goed als hij niet van de kook af gaat, wanneer je erin roert. Schep opkomend schuim weg voor een mooie donkerrode jam. Roer zo min mogelijk, alleen om eventueel aanbakken te voorkomen. Zo blijft het fruit zoveel mogelijk heel.

Mijn eigen aardbeienoogst was vorig jaar nogal bescheiden… Voor grote hoeveelheden fruit ga ik liever in het seizoen naar de markt of naar de supermarkt. In mei en juni zijn aardbeien vaak in de aanbieding. Foto © My inner Victorian.

Probeer na 30 minuten of de jam al geleert. Neem hiervoor het schoteltje uit de diepvries en doe de geleitest: Laat een klodder hete jam op het schoteltje vallen, wacht even en duw met je vinger door de jam. Wanneer er brede rimpels in de jam ontstaan, is de jam goed en kan hij in potten worden gedaan. Laat de jam nog langer koken als hij nog niet goed gegeleerd is, en herhaal de geleitest.

Het vullen van jampotten lukt het gemakkelijkst met een grote trechter, maar gieten uit de losse pols kan natuurlijk ook. Zet gesteriliseerde jampotjes op een met warm water natgemaakte vaatdoek, en vul ze tot de rand met jam. Draai de deksels er vlug op en zet de potten op z’n kop. Draai na 5 minuten de potten weer om, en laat de jam in de potten afkoelen. Het natte vaatdoekje zorgt ervoor dat de potten niet barsten, en door het omdraaien van de pot ontstaat er een vacuüm. Als het goed is zijn je jampotten nu luchtdicht afgesloten, en is de jam maximaal twee jaar houdbaar.

Mijn zelfgemaakte jam! Foto © My inner Victorian.

Tip: Je zelfgemaakte jam kun je in typisch victoriaans gebak verwerken, zoals Victoria sandwiches, Marguerite pudding of deze makkelijke jamtaartjes!

Een voorraadkast vol

Jam maken is even een werkje, maar oefening baart kunst. Vorig jaar maakte ik meerdere potten aardbeienjam, frambozenjam, pruimenjam, kersenjam en kweepeergelei naar victoriaans recept. Inmiddels zijn we thuis toe aan de laatste potten uit de voorraad, en kijken we net als vroeger uit naar een nieuw seizoen! Maar gedurende de hele winter was ik erg blij met mijn goedgevulde voorraadkast. Het is leuk om na zoveel maanden nog plezier van je werk te hebben – en als kerstcadeautje in een zelfgemaakt kerstpakket viel de jam ook bij anderen zeer in de smaak. Ik kan deze zomerse hobby dan ook alleen maar aanbevelen.

Tijd voor thee! Vandaag was de bodem van mijn Londense theeblik in zicht. Het is maar goed dat ik binnenkort weer die kant opga…

P.S. Mijn maandelijkse nieuwsbrief – die deze week weer verschijnt – bevat deze keer gratis labels voor op je eigen jampotten. Uiteraard met een victoriaans thema!

12 gedachten over “Echte ouderwetse aardbeienjam van Mrs. Beeton

    • Hallo Thom,

      Nee, dit recept komt niet in mijn kookboek. In ‘Aan Tafel met Charles Dickens’ zul je welliswaar enkele bekende recepten van het blog tegenkomen, maar de rest is helemaal nieuw. Nou ja, victoriaans dan! 😉

      Groetjes, Josephine

  1. Dat bessensap geleerd wist ik niet. Interessant. Ik gebruik bessensap (betuwe bessensap) in de krentjebrij/watergruwel. De watergruwel bindt dan ook maar ik dsacht eigenlijk dat het door de gort kwam die erin gebruikt wordt. Misschien toch de bessensap.
    Heb ik hierdoor wat mij betreft een interessanrre vraag. Was krentjebrij/watergruwel ook bekend bij Mrs. Beeton?

    • Hoi AnneMarie, wat een leuke vraag! Ik heb het even opgezocht en Mrs. Beeton geeft inderdaad een variant op watergruwel, in het Engels ‘Barley Gruel’ genoemd. Deze variant wordt echter niet op smaak gebracht met bessensap, maar met port. In sommige Nederlandse varianten gaat ook zoete rode wijn. Hier is het recept van Mrs. Beeton:

      BARLEY GRUEL.
      1856. INGREDIENTS.—2 oz. of Scotch or pearl barley, 1/2 pint of port wine, the rind of 1 lemon, 1 quart and 1/2 pint of water, sugar to taste.

      Mode.—After well washing the barley, boil it in 1/2 pint of water for 1/4 hour; then pour this water away; put to the barley the quart of fresh boiling water, and let it boil until the liquid is reduced to half; then strain it off. Add the wine, sugar, and lemon-peel; simmer for 5 minutes, and put it away in a clean jug. It can be warmed from time to time, as required.

      Ik denk overigens dat het in alle gevallen de gort is die het gerecht bindt, niet de bessensap.

      • Dank je wel voor het recept. Aan port, wijn en citroenschil heb ik nog nooit gedacht om toe te voegen maar ga dat zeker proberen.

        Ik zie geen bessensap staan bij de ingrediënten daar zal de wijn of port wel voor in de plaats staan. Het is in zijn geheel een ander recept maar daarom niet minder interessant.
        Ik ga het eens uitproberen.
        Dank je wel voor de reactie.

  2. Wat ziet de jam er alleen al overheerlijk uit. Die laatste foto zou zeker niet misstaan in een tijdschrift. Het lijkt me best leuk om eens zelf jam te maken, ware het niet dat ik zelf eigenlijk nooit jam eet. Maar alleen al ermee bezig zijn lijkt me wel leuk 🙂 Heerlijk recept en een volgens mij nóg lekkerder eindresultaat.

    • Dank je wel voor je leuke compliment! Ik denk dat je niet de enige bent van de jongere generatie die geen jam eet. Suiker zit wat in het verdomhoekje en er is tenslotte zó veel broodbeleg te kiezen! Maar sinds ik zelf jam maak, heb ik het weer een beetje herontdekt. Er zit in ieder geval geen zout of vet in (of gluten, ei of dierlijke producten). 😉

  3. hi Josephine,

    ik geniet van je blog, zo veel leuke dingen om te lezen.

    Ik maak ook elk jaar jam, vooral aardbeienjam, en wel op de volgende manier:

    1250 gram aardbeien (gewassen en ontkroond), 1 grote jonasgold appel geschild in stukjes, het sap van 2 citroenen en 1 pond geleisuiker.

    ik pureer even zodat er stukjes in blijven en breng alles aan de kook en laat het 2 minuten doorkoken en doe dan alles in de potten.

    Het verbaasde me dat Mrs Beeton de jam zo lang laat doorkoken.

    groeten Martine

    • Hi Martine, dank je voor je leuke reactie en het recept! Aardbei en appel, dat klinkt lekker! 🙂 De reden waarom de jam in jouw recept korter moet koken is de geleisuiker. Deze is speciaal gemaakt om maar kort mee te koken. Maar als je met gewone suiker jam maakt, duurt het geleren veel langer. In de tijd van Mrs. Beeton bestond er nog geen geleisuiker.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.