Kinderboek: Een blik op Victoriaanse huiselijkheid

Als kind kreeg ik altijd graag boeken cadeau – en nog steeds, trouwens. Na mijn verjaardag op de 4e en Sinterklaasavond op 5 december las ik de stapel presentjes steeds ontzettend snel uit. Niets zo fijn als een boek! Ook in de Victoriaanse tijd waren er mooie kinderboeken, zoals ook het populaire At Home (1881) door Thomas Crane en J. G. Sowerby (1850–1914).

In de 19e eeuw kwam de ontwikkeling van kinderboeken voor het eerst goed op gang. Men kreeg meer oog voor opvoedvraagstukken en de speciale interesses van kinderen, en daarnaast ontstond er ook de nodige commerciële ruimte om deze boeken te kunnen ontwikkelen. Drukken werd goedkoper, en steeds meer mensen hadden wat geld beschikbaar voor zo’n mooi geschenk. Vaak waren de verhalen stichtelijk, zoals – deels – in het geval van Dik Trom en Afke’s Tiental; maar de verhalen waren soms ook wat minder fijngevoelig dan tegenwoordig

Vanwege de verbeterde technische mogelijkheden konden er ook mooie prenten in de boeken worden afgedrukt. Prentenboeken die gemaakt werden door voorstanders van de Arts & Crafts-beweging zijn vaak ware kunstwerken, zoals Pan Pipes door Walter Crane en London Town door diens oudere broer Thomas Crane (1843–1903).

at-home-thomas-crane

Welkom binnen! Een van de eerste pagina’s van At Home (1881) [Publiek domein].

Uit diezelfde reeks kleurige reeks stamt At Home. Het boekje werd uitgegeven door de Ierse firma Marcus Ward and Co., waarbinnen Thomas Crane Director of Design was van het Londense filiaal.

Thomas Crane verzorgde voor het boekje decoratieve elementen zoals omlijstingen, en verder werkte hij samen met Eliza Keary voor het maken van de gedichtjes, terwijl tekenaar J. G. Sowerby de thematische afbeeldingen leverde. At Home is in deze laatstgenoemde punten niet even sterk als London Town, waar wat mij betreft een getalenteerdere tekenaar en schrijver aan meewerkten. Maar de decoraties van Thomas Crane blijven ontzettend mooi. Vandaag laat ik jullie de mooiste plaatjes zien!

Het fraaiste aan dit boek vind ik niet het omslag – met drie verlegen meisjes, zoals verderop te zien is – maar de eerste pagina’s, waarin we worden uitgenodigd om binnen te komen kijken. Wat een prachtige entree en erker. Daar zou ik ook wel willen wonen!

at-home-thomas-crane-bay-window

Prachtig, deze laat-Victoriaanse erker uit At Home (1881) [Publiek domein].

Met At Home bedoelde men in Victoriaans Engeland twee dingen: Thuis zijn, en thuis zijn voor bezoek. Het was de gewoonte dat huisvrouwen wekelijks, of enkele keren per maand, een at home hielden. Dit betekende dat andere vrouwen uit de vrienden- en kennissenkring zonder aankondiging konden langskomen om even een praatje te maken. Dit fenomeen werd de morning call genoemd, waarover ik al eerder schreef. In het boekje At Home spelen de meisjes dit volwassen spel na. Tegelijkertijd krijgen we ook een blik in het kinderleven thuis, achter de voordeur.

We beginnen met het nemen van een bad; een nieuwerwetse luxe in de middenklasse-woningen aan het einde van de 19e eeuw. Zo’n prachtig ingebouwd bad was wel even een upgrade na de tobbe of het wassen bij de wastafel. In huizen zonder stromend (warm) water was het vullen nog een hele klus. Veel mannen badderden echter koud. Op het plaatje met een grappig versje zien we de jongens in de badkamer. Naast het typisch Victoriaanse bad (vergelijk het maar met dat van Linley Sambourne) staat een waterkan, waarschijnlijk om de badderaar mee te overgieten.

at home the bath-room

Dan gaan we aan het ontbijt. Het staat al klaar, maar papa en mama zijn nog niet beneden. Daarom spelen de kinderen zelf maar alsof zij de grote mensen zijn. Zij schenkt de thee in, en hij leest de krant. En natuurlijk vitten ze een beetje op elkaar.

at home 1881 breakfast

De deur naar de ontbijtkamer staat open…

Victoriaans ontbijt 1881

Hoewel dit boekje dus om het huiselijke leven draait, wijken de kleine verhaaltjes en tekeningen hier ook regelmatig vanaf. We zien kinderen die avonturen beleven in de natuur, in de tuin, of die winkelen in de stad. We zien jongens aan de waterkant, en een eenzaam meisje op een klif. Dit maakt At Home wat onsamenhangend, maar nog steeds mooi om in te bladeren. Hier zien we de kleine Polly inkopen doen:

At Home 1881 Polly

Het leukste vind ik het echter om door het huis te snuffelen, en zo bijvoorbeeld mee te gaan naar de keuken. De kinderen zijn stiekem hun nursery uitgeslopen (vaak één of meerdere ruimtes op de bovenste verdieping van het huis), om te kijken of er in de keuken iets lekkers te halen valt. Daar staan een heerlijke geleipudding en een taart! Een van de meisjes klimt al op de stoel om erbij te kunnen, maar op de trap zien we al dat er een volwassene in aantocht is…

at home 1881 kitchen keuken

Mooi, zo’n oude keuken, en ook nog gevuld met lekkers.

Dan is het tijd om gasten te ontvangen. De meisjes hebben – heel volwassen – een eigen at home. Ze zitten al braaf klaar voor de eerste visite. Maar of er iemand komt, dat weet je natuurlijk niet.

at home 1881 calling

Al heel volwassen; spelen dat ze thuis zijn voor bezoek.

at home tea

De gasten worden opgewacht met thee. Wie hopen ze dat er langs komt? De koningin misschien, of een toverfee, of anders toch maar je beste vriendin?

Tot slot werpen we nog even een blik in de tuin. Ik vond dit een leuk tafereeltje, omdat bloemen in de Victoriaanse cultuur een veel grotere plek innamen dan tegenwoordig. De meeste kinderen (en volwassenen) wisten een heleboel soorten te onderscheiden, en er werd driftig getuinierd. Hier zien we een meisje dat ‘ouderwetse’ bloemen het allermooist vindt. Deze ‘bescheiden’ bloemen zijn natuurlijk een mooie les voor met name de lezende meisjes.

at home flowers

En via het tuinpad verlaten wij dan weer het huis. Het was leuk om even vanuit een kinderblik rond te kunnen kijken in een woonsituatie die gedurende de laatste decennia van de 19e eeuw in de mode was. Het geeft ons een inkijkje in een voorbije cultuur, waarin kinderlevens zich voor een groot deel gescheiden van hun ouders afspeelden, en waarbij ruimtes in huis voor precies de juiste functie werden gebruikt.

Zou ik in deze tijd willen hebben geleefd? Nou, als volwassen bezitters van zo’n mooie woning; wel! Maar voor kinderen leek me het leven vrij streng; in sommige kamers had je zonder toestemming gewoon niets te zoeken. Dan moest je wachten tot je een jaar of veertien was, en bijvoorbeeld als volwassene mocht aanschuiven bij het avondeten. Wat zijn de tijden veranderd!

Ik ga inmiddels maar weer een kopje thee zetten. Hebben jullie eigenlijk een favoriet boek uit jullie jeugd?

10 gedachten over “Kinderboek: Een blik op Victoriaanse huiselijkheid

  1. Wat een mooie post weer. Je besteed heel veel tijd aan dit blog. (hoeveel?) Mijn favoriete kinderboek, naar Jip en Janneke en Dick Bruna? Nu Dik Trom, Afkes Tiental, Pietje Bell en Pinkeltje. Laatste heb ik overigens een 2. hands exemplaar van de Flower Fairies bemachtigd. Dat zijn ook zulke leuke tekeningen. Evenals Beatrix Potter natuurlijk. Ja. die engelse boeken… Mooie tekeningen, dat was in Nederland minder. Succes met je blog!

    • Dank je wel, Johanna. De meeste boeken die jij noemt heb ik ook gelezen. Ik ben zelf ook onder de indruk van veel Engelse boekillustraties, maar wij hebben dan weer Anton Pieck en Rie Cramer. Hun tekeningen vind ik erg mooi.

  2. Mijn favoriete kinderboek? Peter Rabbit, de Kameleon, Pluk van de Petteflet, de boeken van Astrid Lindgren enzovoort. Soms neem ik een boek mee naar mijn werk, ik werk bij verstandelijk beperkten, zoals Peter Rabbit. De sfeer in het boek kan, al voorlezend, overgebracht worden.

    • Wat een goed idee om deze mooie boeken voor te lezen op je werk! Ik kan me voorstellen dat ook Pluk van de Petteflet goed valt bij de bewoners. Zo leuk! Zelf vind ik het altijd nog jammer dat Pluk nooit is teruggegaan naar de heen-en-weerwolf… 😉

  3. Op zoek naar dolfijnen! Fantastisch. En ik heb ook heel veel genoten van verhalen van w.g. van der hulst. En sprookjes natuurlijk!

    • Dank je wel voor je reactie, Luna! ‘Op zoek naar dolfijnen’ ken ik niet, daar was ik toen het werd uitgebracht al te oud voor. Ook W.G. van der Hulst deed niet meteen een belletje rinkelen, maar toen ik hem op Wikipedia opzocht, bedacht ik me dat ik waarschijnlijk wel het een en ander van hem gelezen had. Sprookjes las ik ook graag, vooral die van Grimm en ook enkele (hele enge) van Godfried Bomans.

    • Dank je wel, Darina! Astrid Lindgren is ook een van mijn jeugdfavorieten. Van haar vind ik de Gebroeders Leeuwenhart het mooist. Cissy van Marxveldt ken ik niet; ik zal haar eens opzoeken.

  4. Het mooiste kinderboek? Veel reacties hierboven beperken zich niet tot één boek, en terecht! Maar als ik deze aflevering lees, moet ik onmiddellijk denken aan: De Spoorwegkinderen, van Edith Nesbit.. Engels, Edwardiaans (vermoed ik) en vooral zo huiselijk. Ik ga zo dadelijk direct weer op zolder kijken waar dit boek gebleven is – om het voor de zoveelste keer te herlezen. Wat is dit toch een heerlijk blog, blijf schrijven Josephine!

    • Hoi Isa, dank je wel voor je leuke reactie! Edith Nesbit was mij onbekend, maar het klinkt naar mijn smaak. Ik zie dat ‘The Railway Children’ voor het eerst is uitgegeven in 1905-1906, dus is het inderdaad Edwardiaans. Bovendien ziet het er prachtig uit, dus misschien is het wel blogonderzoekje waard. 🙂

Laat een antwoord achter aan Josephine Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.