VICTORIA seizoen 3 – 4: Ruzie, Cholera, en Florence Nightingale

Zaterdagavond betekent: VICTORIA, seizoen 3! De aflevering van vandaag, Foreign Bodies, bracht de nodige emoties met zich mee. Een hoofdrol speelde deze keer een belangrijke gebeurtenis in de Victoriaanse medische geschiedenis, met een piepklein rolletje voor een andere bijzondere Victoriaanse beroemdheid. Ik vertel jullie er graag meer over!

Let op: Spoiler Alert voor aflevering 4!

Met de vierde aflevering zijn we plotseling een aantal jaren verder in de tijd gesprongen. Het is ongeveer 1853, en een cholera-epidemie teistert Londen en de rest van Groot-Brittannië. Helaas zitten artsen met hun handen in het haar, omdat ze niet weten hoe de ziekte zich verspreid. Onder de zieken is Mrs. Francatelli, die net zo gelukkig getrouwd is met de beroemde chef-kok. Ondertussen bekommert zich ook Koningin Victoria om de zieken en ze bezoekt een Londens ziekenhuis. De spanning thuis is inmiddels te snijden.

Een collage van Koningin Victoria met Prins Albert, haar kinderen, halfzus Feodora en minister Lord Palmerston, ter gelegenheid van het derde seizoen van de tv-serie VICTORIA. © Compilatie door My inner Victorian.

Wat is waar in seizoen 3 van VICTORIA? © Compilatie door My inner Victorian.

Maakten Albert en Victoria echt ruzie via briefpost?

Ja, en helaas had het koninklijke echtpaar regelmatig onenigheid. Victoria had al vanaf haar jeugd een opvliegend temperament, en dat paste nu eenmaal slecht bij de rustige en analytische Albert. Hij vond dat Victoria overdreef in haar emoties, en dat ze te veel “scènes” schopte. Hij schreef: “She is too hasty and passionate.”

Zelfbeheersing was Alberts devies. Zijn analytische adviezen – die soms best bot waren – schreef hij in talloze brieven aan zijn vrouw. Omdat Albert vaak alleen op die manier wilde communiceren als er ruzie was, zat er voor Victoria ook niets anders op dan terug te schrijven. Ze schreef bijzonder gepassioneerde reacties, en beloofde vaak beterschap in haar gedrag.

Dat Albert het temperament van zijn vrouw wilde verbeteren, en haar op een vaderlijke manier toesprak in zijn brieven – hij noemde haar “dear Child” – is voor moderne ogen wellicht een vreemde gewaarwording. Maar in de paternalistische Victoriaanse samenleving vond men het niet ongewoon dat een echtgenote een onderdanige, en een echtgenoot een dominante rol op zich nam. Men vond het nou eenmaal de natuurlijke orde.

Windsor Castle in Modern Times, 1840-43, met de jonge Victoria en Albert met hun oudste dochter Vicky, afgebeeld door Edwin Henry Landseer, circa 1840 [Publiek domein].

Windsor Castle in Modern Times (1840-1843), met de jonge Victoria en Albert en hun oudste dochter Vicky, afgebeeld door Edwin Henry Landseer [Publiek domein].

Latere historici hebben erop gewezen dat Victoria’s emotionele buien zeer waarschijnlijk samenhingen met postnatale depressies. De vele zwangerschappen eisten fysiek en mentaal veel van haar; iets waar niemand aan het hof oog voor had. Daarnaast merkt historica Elizabeth Longford op, dat Albert ook niet bepaald tactvol was als het ging om vrouwelijke emoties. “All Victoria wanted was an explosion followed by a good cry, kiss and make up.” Albert was daar niet zo goed in.

Hoe zat het met de cholera-epidemie in Soho?

In de eeuwen voor de ontwikkeling van moderne medicijnen en inentingen kwamen epidemieën van allerlei ziekten regelmatig voor. Vooral in drukke gebieden, zoals Victoriaans Londen, lag het gevaar voor een epidemie altijd op de loer.

A Court For King Cholera, schets door cartoonist John Leech voor het populaire tijdschrift Punch in 1852.

Cholera houdt huis in de Londense sloppenwijken, in A Court For King Cholera. Schets door cartoonist John Leech voor het populaire tijdschrift Punch in 1852 [Publiek domein].

Begin jaren 1850 was Groot-Brittannië in de greep van de ernstigste epidemie ooit. Een gevaarlijke variant van de cholerabacterie had een aantal jaar eerder de overtocht vanuit Brits-Indië naar Europa gemaakt. In de jaren 1853-1854 overleden er in heel het Verenigd Koninkrijk zo’n 23.000 mensen, waarvan alleen al 10.000 sterfgevallen in Londen. Zoiets had men nog nooit op zo’n schaal meegemaakt.

De angst voor de ziekte was groot, vooral omdat niemand begreep waarom en hoe de ziekte zich verspreidde. Kwam het door lichamelijk contact of misschien door giftige, kwalijke dampen; miasma’s genoemd? Bij de zogenaamde miasma-theorie dacht men dat rottend afval ‘s nachts een vieze lucht verspreidde waarvan je ziek kon worden. Het advies was dus om ramen en deuren te sluiten na zonsondergang – maar dat was uiteraard niet toereikend.

Dr. John Snow, fotoportret op een autotypie uit 1856, uitgegeven in 1887.

Dr. John Snow, fotoportret uit 1856, uitgegeven in 1887 [Publiek domein].

De scherpzinnige dokter John Snow uit York had andere ideeën. Hij werkte al jaren in Londen toen er in de hoofdstad cholera uitbrak. Vooral de buurt rond Broad Street, in de arme wijk Soho, trok zijn aandacht. Hij wist niet waardoor zoveel bewoners juist dáár overleden aan de gevolgen van cholera, maar hij was vastbesloten om het uit te zoeken.

Snow besloot systematisch te werk te gaan, en hield verslagen bij waarin hij gesprekken optekende met buurtbewoners. Er moest toch iets zijn wat de zieken met elkaar gemeen hadden! Toen hij vervolgens op een plattegrond de ziekte- en sterfgevallen intekende, ontdekte hij iets opmerkelijks: Bijna alle zieken woonden op loopafstand van één publieke waterpomp! De rest van de getroffenen bleken mensen die graag hun water haalden bij diezelfde pomp, of kinderen die daar in de straat naar school gingen. Mensen die hun water van elders haalden, zoals de medewerkers van een lokale bierbrouwerij met een eigen waterpomp, werden helemaal niet ziek. John Snow ging met zijn conclusies direct naar het buurtbestuur, dat na enig aarzelen de hendel van de pomp verwijderde. Het aantal nieuwe zieken daalde meteen!

Een uitvergroting van de oorspronkelijke kaart die John Snow voor zijn onderzoek in 1854 maakte. Gevallen van cholera staan ingetekend in zwarte blokken [Publiek domein]. In rood omcirkeld staat de vervuilde waterpomp.

Een uitvergroting van de oorspronkelijke kaart die John Snow voor zijn onderzoek in 1854 maakte [Publiek domein]. Gevallen van cholera staan ingetekend in zwarte blokken. In rood omcirkeld staat de vervuilde waterpomp. Bewerking door My inner Victorian.

Na nader onderzoek bleek dat het water van de pomp vervuild was geraakt door een oude, naastgelegen beerput, waar een luier van een besmet kind in was gegooid. Dit idee over de verspreiding van de ziekte vonden de autoriteiten en dr. Snows collega’s te onsmakelijk om aan te willen nemen – maar verder onderzoek wees al gauw uit dat hij gelijk had. Dr. Snow had zijn doorbraak, en stond daarmee aan de basis van de moderne bestrijding van besmettelijke ziekten. Bovendien bleef Snow de rest van zijn leven uitsluitend gekookt water drinken.

Bezocht Victoria echt het ziekenhuis, en ontmoette ze daar Florence Nightingale?

Florence Nightingale was een van de bekendste personen van haar tijd. Ze was een pionier in het verbeteren van verpleging van soldaten en streed voor betere gezondheidszorg in heel Groot-Brittannië.

Nightingale werd in 1820 geboren in een gegoede familie. Toen zij opgroeide was het totaal ongebruikelijk dat een vrouw van haar afkomst zich bezighield met iets wat lijkt op werk. Toch was ze – in eerste instantie tegen de wens van haar familie in – vastbesloten om niet te trouwen en verpleegkundige te worden. Ze ging een opleiding volgen in het buitenland, en kreeg al in 1853 een leidinggevende functie in een hospitaal voor gegoede vrouwen in Londen. Een hele prestatie!

Florence Nightingale, op een fotoportret gemaakt door Henry Hering rond 1860.

Florence Nightingale, op een fotoportret gemaakt door Henry Hering rond 1860 [Publiek domein].

Tijdens de Krimoorlog (1853-1856) reisde Florence Nightingale achter de Britse troepen aan, om zich vol in te zetten voor de gewonde soldaten, die daar in erbarmelijk staat lagen te creperen. Zij werd zo de lieveling van de natie, en een voorbeeld voor veel jonge vrouwen.

Ook Koningin Victoria was fan van Nightingale, en wilde haar ontmoeten. Deze eerste ontmoeting vond echter niet zoals in de serie plaats in een Londens ziekenhuis, maar tijdens een audiëntie op Balmoral in 1856. De ontmoeting in de aflevering van vandaag, tijdens de choleracrisis, is dus niet historisch accuraat: Nightingale werkte toen wel in Londen, maar niet in een ziekenhuis voor cholerapatiënten. En de koningin ontmoette ze dus pas enkele jaren later.

Helaas voor de fans hebben de makers van de serie de cholera-crisis van 1853-1854 aangegrepen om afscheid te nemen van Mrs. Francatelli. En aangezien haar ontroostbare echtgenoot ook niet meer op het paleis werkt, vermoed ik dat we ook hem vandaag voor het laatst gezien hebben. Snif.

Deze aflevering vraagt om een sterk kopje thee. Tot volgende week!

Benieuwd naar de andere afleveringen? Lees dan:
VICTORIA seizoen 3 – 1: Feodora, revoluties, en Lord Palmerston
VICTORIA seizoen 3 – 2: Chartists, op de vlucht, en Francatelli

VICTORIA seizoen 3 – 3: Osborne House, opvoedingsperikelen, en de hertogin van Monmouth
VICTORIA seizoen 3 – 4: Ruzie, Cholera, en Florence Nightingale
VICTORIA seizoen 3 – 5: Ierland, Lord en Lady Palmerston en Berties leraar
VICTORIA seizoen 3 – 6: Feodora als koningin, privétekeningen, en Berties schedel
VICTORIA seizoen 3 – 7: Sophie in het nauw, afscheid van Wellington, en Palmerstons plan
VICTORIA seizoen 3 – 8: Heidi en Napoleon III, Feodora en Victoria, en Albert en zijn Great Exhibition


Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Christopher Hibbert: The English: A Social History, 1066-1945 (1987).
Jerry Brotton: Great Maps (Londen 2014).
Elizabeth Langford: Victoria R.I. (1964).
Helen Rappaport: Queen Victoria – A Biographical Companion (2003).
A.N. Wilson: Victoria – A Life (2014).
Lucy Worsley: Queen Victoria – Daughter, Wife, Mother, Widow (2018).

8 gedachten over “VICTORIA seizoen 3 – 4: Ruzie, Cholera, en Florence Nightingale

    • Graag gedaan, Dani! Niet alles in de serie is per sé historisch correct, maar als het dan toch samenvalt met werkelijke gebeurtenissen , dan is het effect des te aangrijpender. Sowieso vind ik dat ze binnen hun dramatisering bijzonder hun best doen om de geschiedenis op de één of andere manier in hun verhaal te verweven.

  1. Ik zag de aflevering ook. Leuk om hier te lezen wat waar is en niet waar. Ik bewonder mensen als John Snow zo. Ondanks allerlei tegenwerpingen doorgaan met je onderzoek en zoiets belangrijks ontdekken. Hetzelfde voor Florence Nightingale. Ook zo bijzonder dat iemand het voor elkaar krijgt om opvattingen te veranderen. En Victoria. Wat moet dat lastig voor haar zijn geweest om, in een tijd waarin vrouwen ondergeschikt waren aan mannen, je echtgenoot van wie je zoveel houdt te moeten weerstaan.

    • Hoi Geri, leuk dat je ook gekeken hebt. Het was inderdaad een eeuw van een heleboel nieuwe ideeën, maar ook van oude heersende opvattingen. Het moet best verwarrend zijn geweest, omdat van tevoren niet duidelijk was welke nieuwe ideeën gevaarlijke onzin waren, en welke vergaande verbeteringen met zich mee zouden brengen.

      Wat niet zo uit de serie blijkt is dat de echte Victoria vaak graag op het oordeel van haar man vertrouwde, en in principe het liefste een traditionele man-vrouwverhouding in hun huwelijk zag. De Victoria uit de serie wordt wat meer vrijgevochten neergezet, wellicht herkenbaarder voor het moderne publiek.

  2. Ik vond het ook weer een geweldige aflevering! Heel leuk om de feiten te lezen. Jammer dat Victoria en Albert echt ruzie maakten via die brieven, dat zag er in de serie al zo frustrerend uit. In het echt moet het vast nog vervelender zijn geweest voor beiden. Net als het feit dat Bertie niet zo goed kon leren, terwijl hij de troonopvolger was. Jammer dat Vikki toen nog niet de troon mocht bestijgen, net als haar moeder!

    • Spannend, hè? Ik ben blij dat je mijn observaties met plezier hebt gelezen. Ja, ondanks het feit dat hun huwelijk bijzonder liefdevol was voor een koninklijke match, moeten ze ook veel zorgen hebben gehad. In zekere zin hing de wereld van hen af.

      Ik heb het idee dat de rationele Albert niet zo’n ster was in ruziemaken, en dat de brieven tussen man en vrouw misschien net genoeg ruimte gaven om op een beschaafde manier onenigheden uit te spreken. En in de latere jaren van hun huwelijk ging de storm ook wat meer liggen.

  3. Vanavond pas de aflevering van vorige week kunnen terugkijken i.v.m. onze vakantie. Dank voor je heldere samenvatting over wat historisch klopt en wat niet! We verheugen ons alvast op de volgende aflevering. Zondagavond naar de film in Tuschinski: Downton Abbey (ook mooi!)

Laat een antwoord achter aan Thom Wennekes Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.