Isabella Beeton: Een Victoriaans fenomeen

Als er één boek is dat jullie al vaak op dit blog voorbij hebben zien komen, dan is het wel Mrs. Beeton’s Book of Household Management (1861). Uit dit beroemde werk – het populairste kook- en huishoudboek van de 19e eeuw – heb ik al menig Victoriaans recept en advies gehaald. Vandaag vertel ik over die mysterieuze Mrs. Beeton, en over haar ongekende faam.

Het werd tijd, zeg. Na haar al vele malen genoemd te hebben én talrijke recepten uit haar bekende kookboek te hebben gemaakt, ben ik er eindelijk eens aan toegekomen om een blog over de Victoriaanse celebrity Mrs. Isabella Beeton te schrijven.

Mrs. Beeton (Isabella Mary Mayson)

Isabella Beeton (Mrs. Beeton) in 1857. Collectie: NPG P3 (CC BY-NC-ND 3.0). Bewerking door My inner Victorian.

Wie was toch die vrouw die – heel tekenend – in een roman van Arthur Conan Doyle uit 1899 geprezen wordt als “de meest geslaagde huisvrouw ter wereld”? Een vrouw die bijna 160 jaar geleden een kookboek schreef, dat in verschillende vormen nog steeds verkocht wordt? Mrs. Beeton is een cultureel fenomeen; en haar werk bepaalde zeker tot in de jaren 1950 wat er bij Britse huishoudens dagelijks op de eettafel stond. En toch werd de beroemde ‘Mrs. Beeton’ zelf maar 28 jaar oud.

Een groot Victoriaans gezin

Isabella Mary Mayson werd in 1836 geboren als oudste dochter van Benjamin en Elizabeth Mayson. In dit gezin werden na haar nog drie kinderen geboren, maar vader Benjamin stierf al in 1840. En zoals dat ging in die tijd, besloot moeder Elizabeth om vrij snel te hertrouwen. Om als Victoriaanse vrouw zonder echtgenoot achter te blijven, bracht naast veel verdriet ook allerlei financiële en administratieve moeilijkheden met zich mee.

Elizabeth Dorling

Elizabeth Dorling (1815-1871), de moeder van Isabella, rond 1840 [Publiek domein].

De stiefvader van Isabella werd Henry Dorling: een liefhebbende, maar strenge man. Hij besloot alle kinderen in het samengestelde gezin gelijk te behandelen, en ook de meisjes kregen een passende opleiding. Zelf was hij drukker van beroep, maar hij had tegelijkertijd een belangrijke functie bij de beroemde paardenrennen in Epsom. Zo werd hij een welgesteld man.

Ook Henry was weduwnaar, en bracht in zijn tweede huwelijk vier kinderen mee. Samen kregen Elizabeth en Henry er ook nog dertien… en zo werd Isabella uiteindelijk het oudste meisje van maar liefst 21 kinderen!

Omdat er thuis geen plek was voor zo’n groot gezin, woonden de oudste kinderen in de grandstand van Epsom. Het was dan vaak Isabella die samen met haar Oma voor deze afsplitsing van het gezin moest zorgen; het huishouden doen en een gezin draaiende houden leerde zij dus bijzonder vroeg.

Grandstand van Epsom 1836

Niet echt een knus gezinshuisje, maar wel praktisch met zo’n groot gezin: De oudste kinderen van Henry Dorling leefden enige tijd op de overdekte grandstand (tribune) van de paardenraces van Epsom. Isabella hield als oudste zus samen met oma een oogje in het zeil. Dit is de grandstand van Epsom rond 1836 [Publiek domein].

Daarnaast kreeg Isabella ook wel degelijk een formele opleiding, die haar moest klaarstomen voor haar taak als echtgenote van een respectabele (welgestelde) man. Zo ging zij een tijdje in het Duitse Heidelberg naar school voor een gedegen opleiding, en eenmaal terug in Engeland ontving ze op eigen verzoek lessen in het maken van gebak. Uiteraard ging zij niet op een gewone kookcursus, omdat de verwachting was dat zij voor ordinaire kookklussen later wel eigen personeel zou hebben! Alleen delicaat banket maken was deftig genoeg voor een meisje van haar stand.

gezin Mayson

De kinderen van Benjamin en Elizabeth Mayson, getekend door Henry Dorling (ca. 1848). Isabella is het meisje links, met blond haar. Ze is hier ongeveer 12 jaar oud. Collectie: NPG 5473 (CC BY-NC-ND 3.0). Bewerking door My inner Victorian.

Een toekomst met Samuel Beeton

Een mooie, welopgevoede dochter uit een respectabel gezin, die zich al in het huishouden bewezen had, was natuurlijk een aantrekkelijke verschijning voor ambitieuze jongemannen. Zo leerde Isabella de jonge Samuel Orchart Beeton kennen via hun gemeenschappelijke kennissenkring. Samuels vader was eigenaar van een pub, maar zijn zoon zocht zijn geluk in de uitgeverswereld.

Samuel Beeton, de man van Mrs. Beeton

Portret van Samuel Beeton rond 1853. Collectie: NPG D69 (CC BY-NC-ND 3.0). Bewerking door My inner Victorian.

Stiefvader Henry Dorling was eerlijk gezegd niet heel blij met deze jongeman als aanstaande schoonzoon. Hij en Sam hadden weliswaar oorspronkelijk dezelfde sociale achtergrond, maar Pa had natuurlijk gehoopt dat zijn dochter zou trouwen met iemand die hoger op de sociale ladder stond, en niet op hetzelfde punt als hijzelf enkele decennia geleden. Dat was geen vooruitgang! Maar goed, uiteindelijk gaf hij toch zijn toestemming, want het stel was hoteldebotel verliefd.

Naast het probleem van zijn bescheiden afkomst had Sam Beeton ook wel een bijzonder eigengereid karakter. Hij was best een beetje een sjacheraar, die goed wist van welke personen en bestaande werken hij gebruik kon maken voor zo veel mogelijk commercieël gewin. Hij was iemand die als uitgever vooral gedreven werd door het uitzicht op lucratieve publicaties, en niet zozeer door creatieve inhoud.

Henry Dorling

Henry Dorling (ca. 1808-1873), de stiefvader van Isabella, in de jaren 1860 [Publiek domein].

Als uitgever wilde Sam Beeton een grote naam worden binnen de wereld van de gedrukte publicaties. Dat is niet gek, als je bedenkt dat er in die tijd een bijzondere ontwikkeling gaande was. Door de komst van nieuwe, goedkope technieken en de afschaffing van belastingen op kranten en tijdschriften groeide het aantal teksten dat beschikbaar kwam voor alle lagen van de Victoriaanse samenleving. De drukpersen hadden nog nooit zo veel geprint – en zo snel. De maatschappelijke impact van al deze gedrukte publicaties zou je best kunnen vergelijken met de digitale revolutie van tegenwoordig. Informatie werd gemakkelijk beschikbaar voor grote groepen mensen. En in deze drukke, oververhitte markt kon je snel geld verdienen – of natuurlijk een flop uitbrengen.

In zijn gedrevenheid kwam Sam overigens wel degelijk met een aantal baanbrekende nieuwe ideeën. Zo wilde hij dat er lectuur beschikbaar kwam voor de lagere middenklasse, waarin hij zelf was opgegroeid. Hij begreep de hang naar leesbare en betaalbare lectuur voor deze groep. Zo bedacht hij bijvoorbeeld het Boy’s Own Magazine, het allereerste tijdschrift voor jongens.

Zijn grootste successen behaalde hij echter bij de vrouwelijke doelgroep, met The Englishwoman’s Domestic Magazine – een nieuw, modieus damestijdschrift – en natuurlijk Beeton’s Book of Household Management. Bij de totstandkoming van beide publicaties speelde Isabella een belangrijke rol. Zo zaten er in The Englishwoman’s Domestic Magazine met de hand ingekleurde modeplaten, die vervaardigd werden in Parijs. Voor Groot-Brittannië een novum, net als de naaipatronen op ware grootte, waarmee lezeressen dan zelf aan de slag konden. Isabella schreef de omschrijvingen bij de getoonde japonnen.

Modeplaat uit Englishwoman’s Domestic Magazine, oktober 1864. The newest fashions for autumn & winter mantles.

Modeplaat uit The Englishwoman’s Domestic Magazine, oktober 1864. Deze modeplaat besprak ik onlangs in een blogpost over herfstmode. Het leuke is dat ze door Sam en Isabella Beeton in Parijs is besteld, en dat Isabella de bijbehorende tekst erbij moet hebben geschreven! Collectie: My inner Victorian.

Het voert te ver om nu op het succes en de inhoud van The Englishwoman’s Domestic Magazine in te gaan, maar het is wel leuk om te noemen dat ik enkele van de modeplaten uit de periode van Isabella’s bijdragen in mijn collectie heb. Helaas heb ik daar niet de door haar geschreven beschrijvingen bij; deze stonden niet bij de plaat zelf, maar verderop in het magazine.

Een vrouw aan het werk in de 19e eeuw

Sam en Isabella trouwden in juli 1856, en betrokken een bescheiden woning in een modieuze buitenwijk van Londen. Je zou verwachten dat zij vanaf dat moment het stereotype patroon van een zelfbewust middenklassenpaar zouden gaan volgen: Hij braaf elke dag naar zijn werk in de stad, en zij thuis voor de kinderen en het regelen van een fijn, knus huishouden.

Helaas kreeg Isabella meerdere miskramen, en stierven twee zoontjes al zeer jong. Biograaf Kathryn Hughes stelt dat Isabella veel alleen thuis was, en op zoek was naar een zinvolle dagbesteding. Maar bovenal had Sam door dat zijn vrouw goed kon schrijven, en Isabella had er duidelijk veel plezier in. Ook toen er uiteindelijk wel een levensvatbaar zoontje geboren werd, bleef zij doorwerken.

Samuel en Isabella Beeton

Foto’s van Isabella en Samuel Beeton, rond 1860 [Publiek domein].

Vanaf 1857 begon Isabella bijdragen te leveren aan Sams publicaties, en maakte dus tegen de heersende moraal in een professionele carrière als redactrice en schrijfster. Hoewel er in de jaren 1860 wel enkele andere vrouwelijke journalisten waren, werd dit als zeer ongewoon beschouwd. Maar Sam en Isabella werden in de praktijk gelijkwaardige partners, waarbij Isabella eigenlijk zelfs meer talent had voor de financiële kant van de zaak, dan haar man.

Op een gegeven moment werkte Isabella zelfs fulltime, en reisde ze elke dag met de trein naar Euston Station, om van daaruit door te reizen naar de uitgeverij in de omgeving van The Strand. Ook maakte het paar gezamelijk een aantal zakenreizen naar Parijs en Berlijn, waarbij Isabella ook zelfstandig zaken beoordeelde en afhandelde. Ze moet in die wereld een bijzondere verschijning zijn geweest.

Voor de verschillende tijdschriften van haar man schreef Isabella over mode, huishouden en – uiteindelijk ook – recepten. Zo ontstond de basis voor een kookboek.

The Book of Household Management: Een gouden vondst

Tussen 1859 en 1861 verscheen Beeton’s Book of Household Management in 24 verschillende delen. Op deze manier was het ook voor vrouwen met een kleine beurs mogelijk om uiteindelijk een heel boek samen te stellen. Het complete boek verscheen in oktober 1861.

Beeton's Book of Household Management

Titelblad van de eerste editie van Beeton’s Book of Household Management (1861) [Publiek domein].

Het Book of Household Management is op en top Victoriaans in zijn opzet: Het moest een allesomvattend compendium voor de huisvrouw worden. En dat betekende natuurlijk dat er een keur van recepten in stond, maar daarnaast ook huishoudadvies (van omgaan met personeel tot het verwijderen van vlekken), juridisch advies, medisch advies (alles over “Cholera en herfstkwaaltjes”), de historische en biologische achtergrond van etenswaren, etiquetteregels tijdens de zogenaamde Morning Call, en menu’s voor grote en kleine diners. Dit alles propte Isabella op 1112 pagina’s, met een heel klein lettertype.

De veelzijdigheid van het Book of Household Management laat zich haast niet schetsen: Zo gaat Isabella bij de categorie ‘Bread and Bread-making’ in op de geschiedenis van dit levensmiddel vanaf de Egyptenaren (heel nuttig als je alleen snel de hoeveelheid bloem, water en gist moet weten). Ook leren we van haar dat soep het toppunt van beschaving is, en kunnen we in de uitgebreide index arsenicum naast arrowroot zien staan. Gelieve beide niet te door elkaar te halen bij de bereiding van een drankje!

Zeevruchten in Mrs. Beeton's Book of Household Management 1861

Kleurenafbeeldingen in een kookboek: Het was een slimme, nieuwe vinding van Sam Beeton. Dan krijg je dus dit soort afbeeldingen, die voor het moderne oog misschien niet heel appetijtelijk zijn. Afbeelding van oesters, kreeft en krab in Beeton’s Book of Household Management (1861) [Publiek domein].

Maar alle gekheid op een stokje: Het Book of Household Management droeg enorm bij aan de ontwikkeling van de nieuwbakken middenklassenhuisvrouw. Meisjes die vaak niet al te veel intellectuele scholing hadden gehad, konden in hun eigen huishoudboek een hoop over de wereld leren. Vanuit de keuken en de woonkamer weliswaar; maar werken als het Book of Household Management hebben zeker invloed gehad op de emancipatie van de Victoriaanse vrouw.

Dat komt ook door de toon die Isabella als schrijver aansloeg. Zij vergeleek de huisvrouw met een legeraanvoerder. Zo plaatste ze de middenklassenhuisvrouw in een respectabele positie; als iemand die weet wat ze doet, en die een belangrijke taak in de maatschappij vervult. Zij is de verzorger van gezin, huis en haard. Daarmee is ze – in ieder geval in woorden – een gelijkwaardige evenknie van haar man, die buitenshuis zijn zaken regelt.

Naast lof is er in de loop der jaren veel kritiek geweest op Mrs. Beeton, omdat zij vele stukken tekst, recepten en ideeën van anderen heeft overgeschreven. Fraai is het misschien niet, maar overschrijven was in de 19e eeuw ook niet geheel ongebruikelijk, want copyright bestond nog niet. Daarnaast is het niet zo dat Isabella niet zelf kon koken en bakken, zoals wel beweerd wordt. Maar haar recepten zijn door gebrek aan ervaring en testen niet allemaal zo perfect als bijvoorbeeld die van haar collega en oudere tijdgenoot Eliza Acton.

Voor historici is het Book of Household Management ondanks alle plagiaat toch heel boeiend: Want dat Isabella juist deze recepten en adviezen heeft overgenomen in haar selectie, vertelt ons iets over wat er belangrijk werd gevonden in de Victoriaanse cultuur van rond 1860. En dat is voor ons als geschiedenisfans natuurlijk erg interessant, zeker omdat het boek uiteindelijk een enorme bestseller werd.

Het lot van de Victoriaanse echtgenote

Als professionele vrouw was Isabella dus bijzonder succesvol. Maar helaas werd haar huwelijksleven door veel leed getekend. Sam had – net als zo veel Victoriaanse mannen uit de middenklasse – vóór zijn huwelijk syfilis opgelopen. En dat betekende, zoals men het in de 19e eeuw uitdrukte, dat hij ‘zijn zonden mee het huwelijk in nam’.

Het was onvermijdelijk dat Sam zijn jonge vrouw met de ziekte zou besmetten – en dat had tragische gevolgen. Historica Kathryn Hughes berekende aan de hand van het typische ziekteverloop van syfilis, dat de vele miskramen en twee vroeggestorven baby’s het gevolg moeten zijn geweest van een dergelijke besmetting.

Victoriaanse moeder

De Jonge Moeder door Gustave Léonard de Jonghe (1829-1893) [Publiek domein]. Zo gelukkig was het in huize Beeton helaas niet…

In de Victoriaanse tijd wisten veel mensen niet precies welke gevolgen syfilis met zich meebracht voor echtgenotes en (ongeboren) kinderen. Juist omdat de symptomen bij een vrouw de eerste jaren niet erg zichtbaar zijn, kon men er vaak de vinger niet op leggen. Artsen wisten soms wel wat er aan de hand was, maar aangezien ze er toch niets aan konden doen, zwegen ze liever om de vrouw in kwestie de schaamte te besparen. Wat Isabella en Sam meemaakten in hun tragische gezinsleven, kwam uiteindelijk bij veel families voor.

In 1863 werd eindelijk een gezonde zoon geboren, Orchart Beeton, die uiteindelijk ook de volwassen leeftijd zou bereiken. En in de loop van 1864 werd Isabella was opnieuw zwanger. De zwangerschap en de bevalling begin februari 1865 verliepen goed, maar enkele dagen erna bleek dat Isabella aan een zeer gevaarlijke vorm van kraamvrouwenkoorts leed. Zij overleed op 28-jarige leeftijd in het kraambed.

Beroemd tot ver na haar dood

Sam was natuurlijk ontroostbaar, maar zat daarnaast ook zakelijk een beetje in de penarie met zijn overleden vrouw. Zij werkte tenslotte flink mee aan de kopij voor zijn publicaties. Helaas lukt het hem niet meer om de zaken financieel vlot te trekken, en zo werd hij gedwongen om zijn publicaties én de naam Beeton te verkopen aan een concurrerende uitgever: Ward, Lock and Tyler.

Inmiddels was Mrs. Beeton namelijk een fenomeen geworden, dat nog best wat verder uitgemolken kon worden. Onderzoekster Margaret Beetham spreekt zelfs van een “nietsontziende marketingstrategie” van de nieuwe uitgever.

Victoriaanse gerechten uit kookboek

Gerechten voor tijdens de tweede gang! Een raised pie, een vol-au-vent, appels in custard, Charlottes aux Pommes en in het midden natuurlijk de Christmas Pudding! Uit: Beeton’s Book of Household Management (1861) [Publiek domein].

Zo verschenen er onder de naam van de overleden Mrs. Beeton vele titels die te maken hadden met het huishouden. En hoewel Sam in Isabella’s tweede werk Mrs. Beeton’s Dictionary of Every-Day Cookery, dat net voor haar dood was afgerond, een emotioneel in memoriam als eerbetoon plaatste, wisten de lezers van de latere ‘Mrs. Beeton’-werken vaak niet dat ze eigenlijk al lang overleden was. Eventuele kleine lettertjes in de voorwoorden van latere edities van Beeton’s Book of Household Management vielen waarschijnlijk bijna niemand op.

Voor de meeste lezers in Groot-Brittannië leefde Mrs. Beeton voort als een haast mythische figuur. Ondanks haar vroege dood wist Isabella Beeton zo haar stempel te drukken op de Britse culinaire en huishoudelijke cultuur.

En zo ga ik maar weer eens thee zetten, voor bij mijn Victoria Sandwiches van Mrs. Beeton!


Voor het schrijven van dit blog heb ik de volgende bronnen gebruikt:
Hughes, Kathryn: The Short Life and Long Times of Mrs Beeton (2005).
Beetham, Margaret. Good Taste and Sweet Ordering: Dining with Mrs Beeton. In: Victorian Literature and Culture, vol. 36, no. 2, 2008, pp. 391–406. JSTOR.
Beeton, Isabella: Beeton’s Book of Household Management, edited by Mrs. Isabella Beeton (1861), via Archive.org.
Beeton, Isabella: Beeton’s Book of Household Management, edited by Mrs. Isabella Beeton. A Facsimile of the First Edition of 1861. Southover Press.
Beeton, Isabella: Mrs. Beeton’s Dictionary of Every-Day Cookery (ca. 1865). [Kindle Edition].
Beeton, Isabella: Mrs. Beeton’s Book of Household Management. Uitgegeven door Ward, Lock & Co. (ca. 1886).
Doyle, Arthur C.: A Duet With An Occasional Chorus (hoofdstuk: Concerning Mrs. Beeton) (1899), via Gutenberg.org.
Hardy, Sheila: The Real Mrs. Beeton – The Story Of Eliza Acton (2011).
Moja, Beatrice: The Englishwoman’s Domestic Magazine: a Victorian Fashion Guide Edited by the Famous Mrs Beeton (2016). Via: Academia.edu (november 2019).
Isabella Beeton op Wikipedia.org.
Mrs Beeton’s Book of Household Management op Wikipedia.org.
Samuel Orchart Beeton op Wikipedia.org.
Henry Dorling op Wikipedia.org.
Epsom Downs Racecourse op Wikipedia.org.
The Englishwoman’s Domestic Magazine op Wikipedia.org.

2 gedachten over “Isabella Beeton: Een Victoriaans fenomeen

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.